اگر کسب و کار را یک پیکر انسانی در نظر بگیریم، شریان حیاتی این پیکر، «جریان وجوه نقد» یا جریان مالی است. قطع شریان حیات، به منزله‌ی مرگ است. اگر کسب و کاری به طور دائم بیشتر از درآمد خود هزینه کند، در مدیریت جریان وجوه نقد مشکل دارد. اصطلاح جریان مالی به مقدار خالص وجه نقد و معادل‌های نقدی که به داخل و خارج از یک شرکت منتقل می‌شود اطلاق می‌گردد. جریان نقدی آزاد پول نقدی است که یک شرکت از عملیات تجاری معمول خود، پس از کسر هزینه‌ها (CapEx) تولید می‌کند.
در این نوشتار ابتدا توضیح خواهیم داد که جریان وجوه نقد چیست. سپس به جزئیات مدیریت جریان مالی می‌پردازیم و راه‌های درمان کسب‌وکارهایی که دچار بیماری شده‌اند را بررسی می‌کنیم.
مدیریت جریان وجوه نقد یعنی چه؟
جریان وجوه نقد، جریان نقدی یا جریان مالی، مقدار پول نقدی است که در یک دوره‌ی زمانی خاص به یک شرکت وارد و از آن خارج می‌شود. جریان وجوه نقد می‌تواند مثبت و یا منفی باشد. جریان نقدی مثبت به این معنی است که پول نقد وارد شده به کسب و کار، بیشتر از پول نقد خارج شده است. بنابراین می‌توانید صورت‌حساب‌های خود را بپردازید و سایر هزینه‌ها را پوشش دهید.
بدیهی است جریان نقدی منفی برعکس این حالت است. در نتیجه وقتی یک شرکت جریان نقدی منفی دارد، نمی‌تواند بدون دردسر از پس پرداخت‌ها و هزینه‌هایش برآید. مفهوم «پول کافی برای انجام تعهدات مالی» به عنوان «سرمایه در گردش» نیز شناخته می‌شود.
با این مقدمه و تعریف ساده، حالا شاید بهتر بتوان بیان کرد که مدیریت جریان وجوه نقد یعنی چه. مدیریت جریان نقدی در تجارت یعنی فرایند نظارت، تجزیه و تحلیل و بهینه‌سازی مقدار خالص دریافتی نقدی منهای هزینه‌های نقدی. همانطور که گفتیم جریان نقدی خالص یک معیار مهم برای سلامت مالی هر کسب و کاری است.
چرا مدیریت جریان وجوه نقد اهمیت دارد؟
یک ضرب المثل معروف در تجارت وجود دارد: «درآمد غرور است، سود عقل است، و پول نقد واقعیت!» به زبان ساده، مدیریت مالی با پول نقد شروع می‌شود، و با پول نقد به پایان می‌رسد. اگر برای نیازهای تجاری خود پول نقد ندارید، در واقع شروع به درجا زدن می‌کنید. مدیریت جریان وجوه نقد به این معناست که بفهمید چه زمانی پول نقد در دست دارید، چگونه می‌توانید سریع‌تر پول نقد بیشتری به دست آورید، و چگونه هزینه‌های خود را مدیریت کنید تا با مشکلات ناشی از ضعف در جریان نقدی مواجه نشوید.
یادگیری مدیریت جریان وجوه نقد یک گام اساسی برای مدیریت امور مالی کسب و کار است. هر وقت آن را شروع کردید، می‌توانید به این فکر کنید که چگونه واقعا تجارت خود را توسعه دهید و حاشیه امنیت و سود خود را بهبود بخشید.
سه بخش مهم در صورت وضعیت مالی یک شرکت وجود دارد:
- ترازنامه، که یک تصویر فوری از دارایی‌ها و بدهی‌های شرکت را ارائه می‌کند.
- گزارش (صورت وضعیت) سود و زیان که نشان دهنده سودآوری کسب و کار در یک دوره معین است.
- گزارش جریان نقدی، که یک ابزار بسیار مهم در فرایند مدیریت جریان وجوه نقد به شمار می‌رود. این ابزار به عنوان دسته چک شرکتی عمل می‌کند که ترازنامه و گزارش سود و زیان را با هم تطبیق می‌دهد و معاملات نقدی شرکت (ورودی‌ها و خروجی‌ها) را در طول دوره‌ی معین ثبت می‌کند. این گزارش نشان می‌دهد که آیا تمام درآمدهای ثبت شده در گزارش سود و زیان، واقعاً از سوی شرکت وصول شده‌اند یا خیر.
نکته‌ی مهم این است که جریان وجوه نقد لزوماً تمام هزینه‌های شرکت را نشان نمی‌دهد. به این دلیل که تمام هزینه‌هایی که شرکت متحمل می‌شود بلافاصله پرداخت نمی‌گردد. اگرچه ممکن است شرکت تعهداتی داشته باشد، اما هرگونه پرداختی در قبال این بدهی‌ها، تا زمانی که معامله انجام نشود، به عنوان جریان نقدی ثبت نخواهد شد.
جریان نقدی در مقابل درآمد
درآمد، محاسبه‌ی مقدار پولی است که وارد کسب و کار می‌شود، در حالی که جریان نقدی، میزان ورودی و خروجی را محاسبه می‌کند. به عنوان مثال، در مدیریت جریان وجوه نقد مواردی مانند فعالیت‌های تأمین مالی را نیز در نظر می‌گیرد: آیا بانک فقط یک وام ۱ میلیاردی به حساب شرکت شما واریز کرده است؟ این پول نقد است، بنابراین مهم است!
منظور از درآمد، درآمد حاصل از فروش کالا و خدمات است. اگر کالایی به صورت اعتباری یا از طریق طرح پرداخت اشتراک فروخته شود، ممکن است هنوز پولی از فروش آنها دریافت نشود و به عنوان حساب‌های دریافتی رزرو شود. اما این‌ها نشان دهنده جریان‌های وجوه نقد واقعی شرکت در آن مقطع زمانی نیستند.
حسابداری نقدی در مقابل حسابداری تعهدی
اگر کسب و کار شما از روش حسابداری نقدی استفاده می‌کند، دفاتر شما تقریباً با واقعیت نقدی تجارتتان مطابقت دارد. اما اگر از روش حسابداری تعهدی استفاده می‌کنید، حساب و کتاب جریان وجوه نقد شما اهمیت دو چندانی پیدا می‌کند. چرا؟ زیرا حسابداری تعهدی، تصویری بزرگ و بلندمدت برای درک امور مالی شما ارائه می‌دهد.
فرض کنید شما یک آژانس طراحی را اداره می‌کنید و به تازگی دو پروژه‌ی بزرگ را با یک شرکت به پایان رسانده‌اید. تمام کارهای قرارداد تکمیل شده است و شما فقط فاکتورها را ارسال کرده‌اید. بر اساس روش تعهدی، شما به محض ارسال فاکتور، آن درآمد را در دفاتر خود وارد می‌کنید، حتی اگر ۶ ماه طول بکشد تا مشتری واقعاً به شما پرداختی داشته باشد. حسابداری تعهدی با واقعیت نقدی شرکت شما مطابقت ندارد. به همین دلیل است که مدیریت جریان وجوه نقد اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
جریان نقدی در مقابل سود
برخلاف آنچه ممکن است به نظر برسد، جریان نقدی معادل سود نیست. اشتباه گرفتن این دو اصطلاح غیرمعمول نیست زیرا از جنبه‌ی نظری بسیار شبیه به هم هستند. به یاد داشته باشید که جریان نقدی پولی است که به شرکت وارد و از آن خارج می‌شود.
از سوی دیگر، سود به طور خاص برای اندازه‌گیری موفقیت مالی یک شرکت یا میزان درآمد کلی آن به کار می‌رود. سود، مقدار پولی است که پس از پرداخت تمام تعهدات یک شرکت باقی می‌ماند. یعنی هر آنچه که پس از کم‌کردن هزینه‌های شرکت از درآمدهای آن حاصل می‌شود.
چگونه جریان وجوه نقد را مدیریت کنید؟
به عنوان صاحب یک کسب و کار، باید به طور منظم جریان نقدی شرکت را تجزیه و تحلیل کنید. از پیش‌بینی جریان وجوه نقد استفاده کنید تا بتوانید اقدامات لازم را برای رفع مشکلات جریان نقدی انجام دهید. بسیاری از نرم افزارهای حسابداری دارای ویژگی‌های گزارش‌گیری هستند که تجزیه و تحلیل جریان نقدی را آسان می‌کند. این اولین قدم در مدیریت جریان نقدی است.
گام بعدی در مدیریت جریان وجوه نقد، توسعه و کاربرد استراتژی‌هایی است که جریان مالی کافی را در کسب و کار شما حفظ می‌کند. یکی از مفیدترین استراتژی‌ها برای کسب و کارهای کوچک این است که «دوره‌ی تبدیل» جریان نقدی را کوتاه کنند تا سریع‌تر وجوه خود را وصول کنند.
می‌توان گام‌های کلی بالا را با جزئیات ساده‌تری بیان کرد. اگر به دنبال بهبود مدیریت جریان نقدی خود هستید، این هفت مرحله را دنبال کنید:
۱. حساب دخل و خرج شرکت را به طور دقیق داشته باشید. چه از دفترهای دستی قدیمی استفاده می‌کنید چه از نرم‌افزارهای هوشمند جدید، این بهترین راه برای ثبت همه تراکنش‌های مالی در حساب‌های شرکت است. بدون توجه به این قدم نمی‌توانید مراحل بعدی را به سلامت طی کنید.
۲. از جریان وجوه نقد شرکت، گزارش تهیه کنید. این کار معمولاً بر عهده‌ی مدیر حسابداری است. اگر مدیر حسابداری در دسترس نبود، خودتان می‌توانید با استفاده از نرم‌افزار و ابزارهای دیگر این کار را انجام دهید. می‌توانید تجزیه و تحلیل خود را با پیش‌بینی جریان نقدی دقیق‌تر کنید. آن‌گاه متوجه خواهید شد که تصمیمات شما چطور بر سلامت مالی آینده شرکت تأثیر می‌گذارند. ارزیابی مقادیر، زمان‌بندی و عدم قطعیت جریان‌های نقدی، به همراه محل مبدا و مقصد آنها، یکی از مهم‌ترین اهداف گزارش‌گیری مالی است. برای ارزیابی نقدینگی، انعطاف پذیری و عملکرد مالی کلی شرکت ضروری است.
۳. جریان مالی شرکت خود را تجزیه و تحلیل کنید. از گزارش‌های جریان نقدی اطلاعات لازم را بیرون بکشید و از آن برای درک نحوه جریان پول در تجارت خود استفاده کنید.
۴. تشخیص دهید که آیا نیاز به افزایش جریان وجوه نقد دارید یا خیر. آیا برای تأمین مخارج و هزینه‌ها به کارت اعتباری خود متکی هستید؟ این‌ها نشانه‌هایی هستند که شما باید جریان نقدی بیشتری را ایجاد کنید.
۵. هزینه‌های خود را، هر جا که امکانش باشد، کاهش دهید. ولخرجی بیش از حد می‌تواند ناشی از پرداختن به هزینه‌های غیرضروری یا هزینه‌کردن در موقعیت‌های غیر استراتژیک باشد. کاهش هزینه‌های اضافی برای افزایش جریان نقدی ضروری است.
۶. با پیش‌بینی و فراهم کردن انواع روش‌های پرداخت برای مشتریان، سرعت دریافتی‌های حساب خود را افزایش دهید. چه منتظر پرداخت صورت‌حساب از سوی مشتریان باشید و چه پردازش تراکنش در درگاه‌های پرداخت، هرچه سریع‌تر پول خود را دریافت کنید، جریان نقدی روان‌تری خواهید داشت.
۷. تمام مراحل قبل را مدام تکرار کنید. تجزیه و تحلیل و تهیه‌ی گزارش‌های مالی را به عنوان بخشی از کارهای روتین شرکت قرار دهید. هرچه بیشتر این کار را انجام دهید، بهتر می‌توانید از فرصت‌هایی که برای افزایش جریان وجوه نقد به دست می‌آورید استفاده‌ی بهینه کنید و جلوی اتفاقات ناگوار مالی را بگیرید.
یکی از بهترین راهکارهای نوین مالی که شرکت‌ها و کسب و کارها می‌توانند برای مدیریت جریان وجوه نقد از آن بهره ببرند راه حل یکپارچه مبتنی بر فینتک و فناوری نوین است. این راه حل کمک می‌کند تمام مراحل بالا، یعنی کنترل بر ورودی‌ها و خروجی‌های مالی، مدیریت فرایندهای زمانی و گزارش‌گیری و مستندسازی، با حداکثر دقت و کمترین خطا، به طور تقریباً خودکار، انجام شوند.
می‌توانید مدیریت وجوه نقد کسب و کار خود را با وندار شروع کنید.
یک مثال عملی از جریان وجوه نقد
به عنوان یک نمونه‌ی واقعی، توسعه‌ی املاک و مستغلات را در نظر بگیرید. این صنعت همیشه یک تجارت پر فراز و نشیب بوده و توسعه‌دهندگان، اغلب مستعد مشکلات مدیریت جریان وجوه نقد هستند. توسعه‌ی این کسب و کار مستلزم سرمایه‌گذاری اولیه‌ی قابل توجه، و همچنین جریان‌های نقدی جاری برای عملیات اجرایی است.
مگر اینکه تمام یا قسمتی از پروژه‌ی در حال احداث، قبل از ساخت و ساز فروخته شود. سازندگان معمولاً قبل از شروع فروش با مشکلات جریان نقدی مواجه می‌شوند. به ویژه اگر بازار ملک در طول ساخت و ساز راکد شود. بسیاری از فعالان در صنعت املاک به علت جریان نقدی منفی در بازه‌های زمانی طولانی مدت، ورشکست شده‌اند.
انواع جریان وجوه نقد
سه نوع جریان وجوه نقد تعریف می‌شود که عبارتند از:
- جریان‌های نقدی عملیاتی؛
- جریان‌های نقدی حاصل از سرمایه گذاری؛
- جریان‌های نقدی ناشی از تامین مالی؛
جریان‌های نقدی عملیاتی از عملیات عادی یک کسب‌وکار، از جمله پول دریافتی از فروش، و بهای تمام شده کالای فروخته شده ، همراه با سایر هزینه‌های عملیاتی مانند حقوق ایجاد می‌شوند.
جریان‌های نقدی حاصل از سرمایه‌گذاری شامل پولی است که برای خرید اوراق بهادار به عنوان سرمایه‌گذاری، مانند سهام یا اوراق قرضه، در خزانه نگهداری می‌شود. جریان‌های ورودی از طریق بهره و سود سهام در این دارایی‌ها به وجود می‌آید.
جریان‌های نقدی حاصل از تأمین مالی، هزینه‌های افزایش سرمایه هستند. مانند سهام یا اوراق قرضه‌ای که شرکت منتشر می‌کند یا وام‌هایی که می‌گیرد.
جریان های نقدی حاصل از عملیات (CFO)
جریان نقدی حاصل از عملیات (CFO)، یا جریان نقدی عملیاتی، جریان‌های پولی‌ای را توصیف می‌کند که مستقیماً با تولید و فروش کالاها از عملیات عادی مرتبط است. CFO نشان می‌دهد که آیا یک شرکت بودجه کافی برای پرداخت صورت حساب‌ها یا هزینه‌های عملیاتی خود را دارد یا خیر. به عبارت دیگر، برای این که یک شرکت در بلندمدت از نظر مالی دوام بیاورد، باید جریان‌های نقدی عملیاتی بیشتری نسبت به جریان‌های نقدی خروجی داشته باشد.
جریان وجوه نقد عملیاتی با گرفتن وجه نقد دریافتی از فروش و کسر هزینه های عملیاتی که به صورت نقدی برای دوره‌ی پرداخت شده است، محاسبه می‌شود. جریان نقدی عملیاتی در گزارش جریان وجوه نقد شرکت، که به صورت فصلی و سالانه تهیه می‌شود، ثبت می‌گردد. جریان نقدی عملیاتی نشان می‌دهد که آیا یک شرکت می‌تواند جریان نقدی کافی برای حفظ و گسترش عملیات ایجاد کند یا خیر. همچنین می‌تواند نشان دهد که چه زمانی ممکن است شرکت برای گسترش سرمایه به تأمین مالی خارجی نیاز داشته باشد.
جریان های نقدی ناشی از سرمایه گذاری (CFI)
جریان نقدی حاصل از سرمایه‌گذاری (CFI) یا جریان نقدی سرمایه‌گذاری گزارش می‌کند که چه مقدار وجه نقد از فعالیت‌های مختلف مرتبط با سرمایه‌گذاری در یک دوره خاص، تولید یا خرج شده است. فعالیت‌های سرمایه‌گذاری شامل خرید سفته، سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار، فروش اوراق بهادار یا دارایی‌ها می‌شود.
جریان نقدی منفی ناشی از فعالیت‌های سرمایه‌گذاری ممکن است به دلیل سرمایه‌گذاری مقادیر قابل توجهی از وجوه نقد در توسعه‌ی بلندمدت شرکت، مانند تحقیق و توسعه (R&D) باشد. بنابراین همیشه علامت هشدار نیست.
جریان های نقدی ناشی از تامین مالی (CFF)
جریان‌های نقدی حاصل از تأمین مالی (CFF) یا جریان نقدی تأمین مالی، خالص جریان‌های نقدی را نشان می‌دهد که برای تأمین مالی شرکت و جذب سرمایه استفاده می‌شود. فعالیت‌های تأمین مالی یعنی معاملاتی که شامل اعلام بدهی، حقوق صاحبان سهام و پرداخت سود سهام می‌شود. جریان نقدی حاصل از فعالیت‌های تأمین مالی، به سرمایه‌گذاران در مورد قدرت مالی شرکت و چگونگی مدیریت ساختار سرمایه بینش می‌دهد.
نحوه تجزیه و تحلیل جریان های نقدی
استفاده از گزارش جریان وجوه نقد همراه با سایر صورت وضعیت‌های مالی دیگر می‌تواند به تحلیل‌گران و سرمایه‌گذاران کمک کند تا به معیارها و نسبت‌های مختلفی دست یابند که برای تصمیم‌گیری و اقدامات آگاهانه ضروری هستند.
نسبت پوشش خدمات بدهی (DSCR)
حتی شرکت‌های سودآور نیز می‌توانند شکست بخورند، اگر فعالیت‌های عملیاتی آنها پول نقد کافی برای نقدشوندگی تولید نکند. این اتفاق می‌تواند در شرایطی رخ دهد که شرکت بیش از حد برای مخارج (CapEx) هزینه کند.
بنابراین سرمایه گذاران و طلبکاران می خواهند بدانند که آیا شرکت نقدینگی یا دارایی‌های فوراً نقدشونده کافی برای تسویه بدهی‌های کوتاه مدت دارد یا خیر. برای این که معلوم شود آیا یک شرکت می‌تواند بدهی‌های جاری خود را با پول نقدی که از عملیات تولید می‌کند تأمین نماید، تحلیل‌گران از شاخصی به نام «نسبت پوشش خدمات بدهی» (DSCR) استفاده می‌کنند که فرمول آن در ادامه آمده است.
نسبت پوشش خدمات بدهی = درآمد عملیاتی خالص تقسیم بر تعهدات بدهی کوتاه مدت (یا خدمات بدهی)
نقدینگی چیزهای زیادی به ما می‌گوید. یک شرکت ممکن است پول نقد زیادی داشته باشد زیرا پتانسیل رشد آینده خود را با فروش دارایی های بلندمدت خود یا پذیرش سطوح ناپایدار بدهی به رهن می‌گذارد.
جریان نقدی آزاد (FCF) چیست و چرا اهمیت دارد؟
تحلیل‌گران برای درک سودآوری واقعی یک کسب و کار، به جریان نقدی آزاد (FCF) توجه می‌کنند. جریان نقدی آزاد معیار واقعاً مفیدی برای ارزیابی عملکرد مالی یک شرکت است و داستانی بهتر از درآمد خالص را بیان می‌کند. زیرا نشان می‌دهد که پس از پرداخت سود سهام، بازخرید سهام یا پرداخت بدهی، چه پولی برای شرکت جهت گسترش تجارت یا بازگشت به سهام‌داران باقی‌مانده است.
جریان نقدی آزاد، وجه نقدی است که پس از پرداخت هزینه‌های عملیاتی، اقلامی مانند حقوق و دستمزد، اجاره بها و مالیات، باقی می‌ماند. شرکت‌ها آزادند تا هر طور که می‌خواهند از جریان نقدی آزاد استفاده کنند.
جریان نقدی آزاد= جریان نقدی عملیاتی منهای CapitalEx
جریان نقدی آزاد بدون اهرم (UFCF)
از جریان نقدی آزاد بدون اهرم (UFCF) برای اندازه گیری جریان نقدی آزاد ناخالص تولید شده توسط یک شرکت استفاده می‌شود. این پول، جریان نقدی شرکت بدون پرداخت بهره است و نشان می‌دهد که قبل از در نظر گرفتن تعهدات مالی، چه مقدار وجه نقد در دسترس شرکت است. تفاوت بین FCF اهرمی و بدون اهرم نشان می‌دهد که آیا شرکت بیش از حد گسترش یافته است یا با مقدار بدهی معقول کار می‌کند.
دانستن نحوه محاسبه جریان نقدی آزاد و تجزیه و تحلیل آن به شرکت در مدیریت جریان وجوه نقد کمک می‌کند، به سرمایه‌گذاران بینشی از وضعیت مالی شرکت می‌دهد و به آنها کمک می‌کند تا تصمیمات سرمایه‌گذاری بهتری بگیرند. جریان نقدی آزاد یک معیار مهم است زیرا نشان می‌دهد که یک شرکت چقدر در تولید پول نقد کارآمد بوده است.
کلام پایانی
هر کسب و کاری که به سرعت در حال گسترش است می‌تواند با مشکلات جریان وجوه نقد نیز مواجه شود. گسترش کسب و کار به طور کلی شامل هزینه‌های نیروی کار، اجاره‌ی فضا، هزینه‌های تبلیغاتی و سرمایه‌گذاری بیشتر روی امکانات و تجهیزات جدید است.
جریان نقدی مثبت نشان می‌دهد که دارایی‌های نقدی شرکت در حال افزایش است، و آن را قادر می‌سازد تا تعهدات را پوشش دهد، در کسب و کار خود سرمایه‌گذاری مجدد کند، سود سهام‌داران را برگرداند، هزینه‌ها را پرداخت کند و خود را در برابر چالش‌های مالی آینده ایمن نماید. شرکت‌هایی که انعطاف‌پذیری مالی قوی دارند (جریان مالی بهتری دارند) می‌توانند از سرمایه‌گذاری‌های سودآور استفاده کنند. آنها همچنین با اجتناب از هزینه‌های ناشی از مشکلات مالی، در شرایط رکود هم بهتر عمل می‌کنند.