بهترین نئوبانک‌‌های ایران کدامند؟بررسی بانک‌های دیجیتال ایران

نئوبانک‌های ایرانی با تمام محدودیت‌ها یا ضعف‌هایی که ممکن است درمورد آن شنیده باشید چیزی شبیه تحقق یک رویا هستند. تصورش را بکنید در کشوری که هنوز صد سال هم از تاسیس اولین بانک کاملا ایرانی نگذشته خدمات بانکی کامل آنلاین تحت عنوان نئوبانک‌های ایرانی داشته باشید. نئوبانک‌های ایران یا همان بانک‌های دیجیتال ایرانی چیزی نیستند مگر حاصل تلاش نظام بانکداری سنتی برای به‌روز شدن و جذب مشتری بیشتر و البته صرف هزینه و دردسر کمتر در مقایسه با توسعه شعب فیزیکی!

رؤیاها، زندگی انسان امروز را عمیقاً تغییر داده‌اند و فناوری در برآورده شدن این رؤیاها نقش بسیار قابل توجهی بازی کرده است. ما می‌توانیم دستاوردهای فناوری را تقریباً در تمام جنبه‌های مهم زندگی خود، از حضور در کلاس درس و جلسات کاری گرفته تا خرید اینترنتی، ردیابی کنیم. یکی از جنبه‌هایی که تحت تأثیر فناوری، خیلی دچار تحول شده، نظام بانکداری است. دگرگونی بانک‌ها بر اثر تکنولوژی ابتدا به صورت خدمات بانکداری الکترونیک ظهور کرد و امروزه منجر به پیدایش مفهوم جدیدی به نام نئوبانک شده است. 

قبلاً به طور مفصل درباره‌ی این که نئوبانک چیست صحبت کرده‌ایم. امروز می‌خواهیم به بررسی وضعیت نئوبانک‌های ایرانی بپردازیم و ببینیم آیا اساساً در ایران چیزی به نام نئوبانک و بانکداری نوین وجود دارد یا خیر. آیا نئوبانک همان بانک دیجیتالی است؟ بانک‌های اینترنتی کنونی کدامند: نئوبانک ایرانی یا بانک دیجیتالی ایرانی؟

همراه شدن با فناوری یک ضرورت است. یافتن پاسخ این سوالات به شما کمک خواهد کرد در آینده‌ی نزدیک، که خواه ناخواه مشتری یک بانک اینترنتی شدید، انتظارات درست‌تری از بانک خود داشته باشید و خدمات باکیفیت‌تری دریافت نمایید. 

بهترین نئوبانک ایران 

پیش از آن که به سراغ موضوع جذاب نئوبانک و بانک‌های دیجیتال ایرانی برویم و بررسی کنیم که آیا این دو یکی هستند یا باهم فرق دارند؟ نگاهی به نئوبانک‌های ایرانی می‌اندازیم. وقتی صحبت از نئوبانک‌های ایرانی می‌شود، احتمالاً سه نام بیش از همه در ذهن تداعی می‌شوند: بلوبانک، بانکینو و نشان بانک.

بلوبانک اولین بانک تمام اینترنتی است که در ایران معرفی شد. در سایت رسمی بلوبانک تصریح شده که در آخرین روزهای سال ۱۳۹۸، بلوبانک به عنوان یک استارت‌آپ در صنعت فینتک، متأثر از همه‌گیری کوید-۱۹ و استقبال بیشتر مردم از خدمات بانکداری اینترنتی به وجود آمد. 

بانکینو نام مهم دیگری است که تلاش می‌کند خود را به عنوان یک نئوبانک ایرانی مطرح نماید. بانکینو نیز مثل بلوبانک، ایده‌ی شروع به کار خود را به همه‌گیری کوید-۱۹ ربط می‌دهد و ادعا می‌کند برای خدمت رسانی به مشتریان بانکی که به خاطر پروتکل‌های بهداشتی با محدودیت‌های زیادی روبرو شده‌اند، به وجود آمده‌است. نکته‌ی جالب دیگری که در سایت رسمی بانکینو به آن برمی‌خوریم این است که بانکینو ادعا می‌کند «اولین بانک تمام دیجیتالی ایران» است.

نشان، یکی دیگر از بانک‌های اینترنتی ایرانی است که با اپلیکیشن موسوم به «ایوا» کار می‌کند. نشان بانک بر خلاف بلوبانک و بانکینو ادعا نمی‌کند اولین نئوبانک ایرانی یا اولین بانک دیجیتالی ایرانی است. هرچند بر اساس آنچه در سایت رسمی آن آمده خدمات خیلی متنوع‌تری نسبت به دو بانک دیگر ارائه می‌دهد. البته دلیل آن مشخص است. کمی‌ جلوتر متوجه خواهید شد.

آیا نئوبانک‌های ایرانی واقعاً نئوبانک هستند؟

درباره‌ی ویژگی‌های فنی اپلیکیشن بلوبانک مطلب زیاد گفته شده. آنچه در اینجا برای ما اهمیت دارد این است که آیا بلوبانک واجد ویژگی‌هایی هست که بتوان آن را نئوبانک دانست یا نه؟ اگر بلوبانک از آزمون ما موفق بیرون بیاید احتمالاً این شانس را دارد که اولین نئوبانک ایرانی لقب بگیرد. 

اولین ویژگی‌ای که باید در بررسی بلوبانک مورد توجه قرار گیرد این است که بلوبانک شعبه‌ی فیزیکی ندارد. همانطور که قبلاً درباره‌ی نئوبانک‌ توضیح داده‌ایم، نئوبانک‌ها شعبه‌ی فیزیکی ندارند. به این معنی که تمام بانک در یک اپلیکیشن خلاصه شده است. بر اساس آنچه از اطلاعات سایت بلوبانک برداشت می‌شود تمام مراحل درخواست، تکمیل و ارسال مدارک، تایید هویت متقاضی و افتتاح حساب در بلوبانک به صورت غیرحضوری و کاملاً آنلاین انجام می‌شود. البته مشتریان بلوبانک فعلاً فقط می‌توانند حساب پس‌انداز کوتاه مدت داشته باشند. اما این قول داده شده که به مرور زمان خدمات بلوبانک گسترده‌تر و متنوع‌تر شود. 

در حال حاضر بلوبانک تحت نظارت، مسئولیت و مجوز بانک سامان فعالیت می‌کند. این موضوع نه تنها در قسمت سوالات متداول سایت بلوبانک با شفافیت عنوان شده بلکه پرتال رسمی بانک سامان نیز در تاریخ ۱۸ اسفند ۱۳۹۹ مقاله‌ای با عنوان «فناوری، زمین بازی محبوب ماست» منتشر و در آن به وضوح اعلام کرده که استارت‌آپ فینتک جدیدی با عنوان بلوبانک را راه‌اندازی کرده است: «پارادایم جدید بانکداری که با ظهور فینتک‌ها کلید خورده است در واقع موضوعی متفاوت از ارائه سرویس‌های بانکی‌ از درگاه‌های اینترنتی و موبایل‌بانک است و بر بازآفرینی مفاهیم بنیادین بانک بر بستر فناوری و در راستای ساده‌ کردن امور آن تاکید دارد.»

به نظر می‌رسد بلوبانک از آزمون نئوبانک‌شناسی ما سربلند بیرون آمده. پس آیا می‌توان آن را اولین نئوبانک ایرانی دانست؟ هنوز برای رأی نهایی کمی زود است.

تمام آنچه درباره‌ی افتتاح حساب در بلوبانک گفتیم کمابیش درباره‌ی بانکینو نیز برقرار است. با این تفاوت جزئی که افتتاح حساب در بانکینو هزینه دارد. شاید تنوع خدمات بانکی نسبت به بلوبانک ارزش این هزینه‌ی اضافی را داشته باشد. یکی از مهم‌ترین خدمات بانکینو تسهیلاتی موسوم به «وامینو» است. بر اساس اطلاعات سایت رسمی بانکینو، این وام تا سقف ۱۰ میلیون تومان، بدون ضامن، چک یا سفته، و فقط بر اساس رتبه‌ی اعتباری متقاضی وام، و با سود ۲ درصد اعطا می‌شود. بانکینو خدمات ویژه‌ای هم به کسب و کارها پیشنهاد می‌دهد. 

بانکینو شاخه‌ی بانک دیجیتال بانک خاورمیانه است و بر اساس مجوز آن بانک فعالیت می‌کند. با توجه به آنچه تا اینجا گفتیم، به نظر می‌رسد بانکینو از بلوبانک نئوبانک‌تر باشد! پس چرا وب سایت رسمی آن، بانکینو را اولین بانک تمام دیجیتالی ایران معرفی کرده است و نه اولین نئوبانک ایرانی؟

از بین سه گزینه‌ی مورد بررسی، نشان بانک متنوع‌ترین خدمات را دارد. خدماتی که اتفاقاً در زندگی روزمره خیلی مفید واقع می‌شوند: «خرید شارژ و بسته‌های اینترنت تلفن همراه، انجام عملیات کارت به کارت، دریافت موجودی تمام کارت‌های بانکی، استعلام و پرداخت کلیه قبوض (برق، گاز، تلفن همراه، تلفن ثابت و آب)، استعلام و پرداخت جریمه‌های خودرو، خرید بلیت اتوبوس، خرید بیمه نامه‌های مختلف، کمک به موسسه‌های خیریه معتبر و بسیاری از خدمات متنوع دیگر…» نشان بانک شعبه‌ی تمام دیجیتالی بانک ملی است و زیر نظر این بانک و با مجوز آن فعالیت می‌کند. یادتان هست اشاره کردیم تنوع بیشتر خدمات نشان بانک دلیل دارد؟ خب آن دلیل، بانک ملی ایران است. 

تفاوت نئوبانک و بانک دیجیتال چیست؟

بانکداری اینترنتی شکلی از بانکداری نوین است که مستلزم پذیرش فرهنگ جدید، سبک زندگی جدید بر مبنای فرهنگ دیجیتال (آنلاین)، بانکداری باز، API و اپلیکیشن‌های هوشمند است. همانطور که در مقاله‌ی «نئوبانک چیست؟» توضیح دادیم، رویکرد بانک‌های اینترنتی استفاده از بستر اپلیکیشن‌های هوشمند به جای شعبه‌ی فیزیکی است. اما نئوبانک صرفاً بر اساس نداشته‌ها تعریف نمی‌شود. این که یک بانک شعبه‌ی فیزیکی نداشته باشد، عملیات افتتاح حساب در آن به صورت آنلاین انجام شود و تمام خدمات آن نیز غیرحضوری باشد، لزوماً به این معنی نیست که آن بانک یک نئوبانک است. نئوبانک‌ها به صورت مستقل، با مسئولیت خود و تحت مجوز رسمی خود فعالیت می‌کنند. 

در مقابل، شکل دیگری از بانک‌های اینترنتی وجود دارند که شاید از همه نظر مشابه نئوبانک‌ها عمل کنند اما نه به طور کاملاً مستقل، بلکه با مسئولیت و نظارت یک بانک سنتی و تحت مجوز آن بانک. به این بانک‌ها بانک دیجیتالی گفته می‌شود. 

تفاوت ظاهری نئوبانک‌ و بانک دیجیتالی از دو نوع نگاه متفاوت سرچشمه می‌گیرد. ممکن است در ظاهر، چندان مهم به نظر نرسد که یک بانک اینترنتی با مجوز مستقل فعالیت کند (نئوبانک) یا وابسته به یک بانک سنتی باشد (بانک دیجیتالی) اما نکته‌ی مهم این است که نئوبانک متعلق به بینش نوینی است که بانکداری را جدا از موبایل و اپلیکیشن و API نمی‌داند. در نئوبانک، تمام مظاهر بانکداری سنتی به فراموشی سپرده می‌شوند و از پایه، شکل جدیدی از خدمات بانکی تعریف می‌شود. 

اما بانک دیجیتال مربوط به دوران گذار است. گذار از بانک به نئوبانک. هم می‌خواهد بانک سنتی باشد هم نئوبانک. هم کارت پلاستیکی و شعبه‌ی آجری و دستگاه خودپرداز و چک کاغذی و امضای خیس را می‌خواهد و هم اپلیکیشن و انتقال وجه آنلاین و پرداخت‌های اینترنتی. بانک دیجیتال نه دقیقاً بانک سنتی است و نه نئوبانک. فقط شکلی از بانک اینترنتی است.

با این توضیح به نظر می‌رسد تکلیف نئوبانک‌های ایرانی روشن شده باشد. واقعیت این است که ما هنوز در ایران نئوبانک نداریم. در بهترین حالت، بانک‌های اینترنتی کنونی، بانک‌های دیجیتالی هستند که هرکدام زیر سایه‌ی یک بانک فیزیکی اجازه‌ی فعالیت دارند. به همین علت است که بانکینو خود را نخستین بانک تمام دیجیتالی ایران معرفی کرده و هوشمندانه از این که نام خود را نئوبانک بگذارد، و مورد انتقاد قرار بگیرد، دوری کرده است.

از بانک دیجیتال تا نئوبانک چقدر راه است؟

تا اینجا درباره‌ی نئوبانک و بانک دیجیتالی گفتیم و با یک جمع‌بندی ساده به این نتیجه رسیدیم که هنوز در ایران نئوبانک به معنای واقعی وجود ندارد. اما شاید هنوز این سؤال برای بعضی از شما وجود داشته باشدکه چه فرقی می‌کند اسم بانک چه باشد؟ مهم عملکرد آن است. اتفاقاً اهمیت تفاوت این دو نوع بانک، به خصوص اگر مشتری یکی از آنها باشید یا قرار است بشوید، در عملکرد آنهاست. 

در مقاله‌ی بانکداری باز به اهمیت حریم خصوصی و مالکیت اطلاعات پرداختیم. یعنی زیرساخت اصلی نئوبانک. وقتی یک بانک اینترنتی بر بستر یک بانک سنتی فعالیت می‌کند به این معنی است که احتمالاً زیرساخت‌های کافی برای حفاظت از اطلاعات مشتری و حفظ حریم خصوصی او را به طور کامل ایجاد نکرده است. اطلاع از این نکته‌ی اساسی به شما کمک می‌کند تهدیدها و مزایای بانکی که انتخاب می‌کنید را بهتر بشناسید و درست‌ترین تصمیم را بگیرید. 

نکته‌ی دیگری که در اینجا باید به آن اشاره کنیم «عدم شفافیت» است. در مقاله‌ی بانکداری باز و نئوبانک از دیدگاه فنی به موضوع شفافیت پرداختیم. آنچه اینجا مدنظر است نه بُعد فنی، بلکه بُعد فرهنگی عدم شفافیت در قالب یک الگوی رفتاری رایج است. به نظر می‌رسد ما در جنبه‌های گوناگونی از این الگوی رفتاری رنج می‌بریم اما به طرز جنون‌آمیزی به آن خو گرفته‌ایم. دروغ‌های سفید، سوءاستفاده از کمبود اطلاعات و سودجویی با توسل به روش‌های غیرمنصفانه در بیشتر لایه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه‌ی ما قابل پیگیری است. استفاده از نام نئوبانک نیز از این قاعده مستثنی نیست. برخی از بانک‌های دیجیتالی ایرانی از ابتدا نام خود را به نئوبانک پیوند زدند و خود را با همان هویت در اذهان تثبیت کردند. هرچند همین بانک‌ها هم بعداً به خاطر انتقاداتی که مطرح شد قدری عقب‌نشینی کردند. این عدم شفافیت، در آینده نیز ممکن است در لایه‌های گوناگون اتفاق بیفتد و مانع ایجاد بینش درست، هم در بعد سازمانی و هم نزد مشتریان، شود.

نکته‌ی مهم دیگری که از صحبت‌های مدیران و تحلیل‌گران بانکداری نوین در ایران استنباط می‌شود، «قانون‌گذاری» است. افراد بسیاری از جمله محسن زادمهر، مدیر بانکداری دیجیتال بانک خاورمیانه، و احمد میردامادی، مدیرعامل پلتفرم بانکداری باز سندباد، در مصاحبه‌های خود به موضوع قانون‌گذاری (رگولاتوری) در حوزه‌ی نئوبانک و بانکداری باز اشاره کرده‌اند. یکی از مشکلات اساسی در این بخش، فقدان دانش روز و تخصص در زمینه‌ی فناوری بانکداری نوین، و به طور کلی فینتک، است. قانون‌گذار آگاهانه یا ناخودآگاه تمایل دارد همان قوانین و مقررات قدیمی بانکداری سنتی را درباره‌ی نئوبانک‌ها اعمال کند. به عنوان نمونه در یک مقطع زمانی، تأیید هویت آنلاین که یکی از ارکان نئوبانک‌هاست، از سوی قانون‌گذار لغو شد. در چنین فضایی که تخصص و دانش کافی برای رگولاتوری تحولات بانکداری نوین وجود ندارد، و همچنان قوانین بانکداری سنتی در این میدان تاخت و تاز می‌کنند، نمی‌توان انتظار داشت نئوبانک و سایر نمودهای بانکداری نوین به طور کامل شکل بگیرند و قابل بهره‌برداری شوند. اینجاست که یکی از راهکارهای سرپوش گذاشتن روی مسئله، عدم شفافیت، وارد می‌شود تا فقدان دانش و تخصص را کمرنگ جلوه دهد. این چرخه‌ی معیوب نیاز به اصلاحات اساسی دارد که با دانش روز و شفافیت در عملکرد محقق می‌شود. 

از موارد دیگری که به قانون‌گذار مربوط می‌شود، اعتبار امضای دیجیتالی یا امضای الکترونیک است. برای همین مورد به ظاهر کوچک، هم قوه‌ی قضایی، هم قوه‌ی مجریه و هم قوه‌ی مقننه باید وارد عمل شوند. با توجه به در دسترس بودن فضای آنلاین برای عموم، تصور کنید چه فاجعه ای رخ خواهد داد اگر زیرساخت‌های مناسب مبتنی بر دانش روز برای امور مالی نوین ایجاد نشود و قوانین شفافی در این زمینه وجود نداشته باشد. چه کلاه‌برداری‌هایی که رخ خواهند داد و چه سرمایه‌ها و زندگی‌ها که بر باد خواهند رفت.

درباره‌ی بانک دیجیتالی و نئوبانک، موانع و مشکلات ایجاد زیرساخت نئوبانک واقعی در کشور و مسئله‌ی قانون‌گذاری، هنوز حرف و حدیث بسیار است. به نظر می‌رسد فناوری مدرن از شفافیت جدا نیست. هرچه ما در لایه‌های گوناگون، از دستگاه‌های اجرایی حکومتی گرفته تا بازار و مردم عادی، بیشتر در برابر شفافیت مقاومت کنیم، بیشتر از مظاهر فناوری مدرن عقب خواهیم ماند. به عنوان مثال، درباره‌ی قانون‌گذار مسئله فقط دانش و تخصص نیست. برخی از رگولاتورها در برخی نهادهای اجرایی مالکیت دارند. بنابراین احتمال این که این نهادها روی رفتار نهادهای قانون‌گذار تاثیر بگذارند و به جای تنظیم مقررات، وارد رقابت با بخش خصوصی شوند کاملاً وجود دارد. تا این موارد حل نشوند عدم شفافیت می‌تواند کمک کند بانک دیجیتال به جای نئوبانک به مصرف کننده قالب شود و تبعات و خسارت‌های احتمالی آن را نیز هیچ‌کس به عهده نگیرد. اما ویژگی شفاف‌سازی فناوری نوین اجازه نمی‌دهد چنین وضعیتی خیلی دوام یابد. بنابراین ما یک راه بیشتر نداریم: دانش‌گرایی و شفافیت در عملکرد. هرچه زودتر این واقعیت را بپذیریم، زودتر به اثرات خوشایند فناوری در ارتقای کیفیت زندگی دست می‌یابیم.