شاید به نظر برسد مقاله‌ای با عنوان بانکداری چیست و توضیح انواع بانکداری گفتن از مفاهیم واضح باشد که همه ما از آن اطلاع داریم. اما فراموش نکنید بعضی پدیده‌ها و مفاهیم به قدری برای ما بدیهی و آشنا هستند که غالباً فراموش می‌کنیم آنها را از نظر فنی بازتعریف کنیم. بانکداری یکی از این مفاهیم است. همه ما با این پدیده زندگی کرده‌ایم و مفهوم بانکداری در فرهنگ روزمره ما تنیده شده است. اما اگر از ما بپرسند «بانکداری یعنی چه؟» آیا می‌توانیم آن را به شکل فنی یا آکادمیک تعریف کنیم؟
گاهی لازم است عبارات و اصطلاحات فنی، مثل بانکداری، را به شکلی شفاف تعریف کنیم. این کار برای استخدام، تحقیقات آکادمیک، یا حتی برای آگاهی از فناوری‌های جدید بانکی و استفاده از مزایای آن، اهمیت دارد. امروز به سؤال «بانکداری یعنی چه؟» پاسخ خواهیم داد و مفهوم بانکداری، و شکل‌های مرتبط با آن، از جمله بانکداری نوین، بانکداری باز، بانکداری الکترونیک و بانکداری سنتی را به شکل دقیق و شفاف تعریف خواهیم کرد.
بانکداری چیست؟
پایه‌ای‌ترین تعریف بانکداری این است: بانکداری یعنی محافظت کردن از پول دیگران. بانکداری طیف گسترده‌ای از مؤسسات مالی را در بر می‌گیرد که افراد حقیقی، کسب و کارها و سایر نهادهای دولتی و غیردولتی، پول و برخی دارایی‌های خود را در آنها ذخیره می‌کنند.
بانک‌ها هسته‌ی اولیه و اصلی بانکداری هستند. بنابراین ابتدا کمی به مفهوم خود بانک می‌پردازیم و سپس صحبتمان درباره بانکداری را ادامه می‌دهیم. بانک‌ها مؤسسات مالی‌ای هستند که بر اساس مجوزشان، با خدمات مالی‌ای که ارائه می‌دهند به مردم کمک می‌کنند پول خود را پس انداز، مدیریت و سرمایه‌گذاری کنند. پولی که بانک‌ها آن را به عنوان وام به اشخاص حقیقی و حقوقی می‌سپارند و برای خود و مشتریانشان سود ایجاد می‌کنند. در بیشتر کشورها، بانک‌ها به دست دولت یا بانک مرکزی قانون‌گذاری و اداره می‌شوند.
بانک‌ها بخش بسیار مهمی از اقتصاد را تشکیل می‌دهند. زیرا هم به مصرف کنندگان و هم به مشاغل، خدمات حیاتی ارائه می‌دهند. بانک‌ها همچنین فرصت‌های اعتباری برای مردم و شرکت‌ها فراهم می‌کنند. بانک از محل سپرده‌های مشتریانش، به دیگران وام خودرو، کارت‌های اعتباری، وام مسکن و انواع وام‌های دیگر را می‌پردازد. این فرایند در بازار جریان نقدی ایجاد می‌کند.
انواع شیوه‌های بانکداری
در یک نگاه کلی، می‌توان نظام بانکداری را به دو بخش عمده، یعنی بانکداری سنتی و بانکداری نوین، تقسیم کرد. بانکداری سنتی را تقریباً همه می‌شناسند. بنابراین صحبت درباره‌ی آن چیز چندان جدیدی نصیبمان نمی‌کند. بانکداری سنتی با قوانینی که از سال‌ها و دهه‌ها پیش تعیین شده‌اند کار می‌کند. البته با گذشت زمان، به روز رسانی‌هایی در جزئیات خدمات و محصولات بانک سنتی به وجود می‌آید اما مجوز، اساسنامه و قوانین پایه برای فعالیت بانک سنتی همان است که از ابتدا مصوب شده است.
بانکداری سنتی به بانک فیزیکی با ساختمان آجری وابسته است. کارت پلاستیکی، دستگاه خودپرداز، چک کاغذی و امضای خیس می‌خواهد. عملیات بانکداری بدون این‌ها در بانکداری سنتی معنا ندارد.
در بانکداری سنتی کلیه عملیات افتتاح حساب، ارسال مدارک برای دریافت وام، احراز هویت و… باید کاملاً به شکل فیزیکی و حضوری انجام شوند. از سوی دیگر، چون بانکداری سنتی به حضور فیزیکی افراد و البته تجهیزات نیاز دارد، معمولاً هزینه‌های مربوط به انواع عملیات بانکی در این نوع بانکداری بیشتر از بانکداری نوین است.
بانکداری نوین وابسته به فناوری دیجیتال است. بدون اینترنت، بانکداری نوین معنا ندارد. بانکداری الکترونیک و بانکداری باز مهم‌ترین انواع بانکداری نوین به شمار می‌روند.
بانکداری الکترونیک چیست؟
بانکداری الکترونیک در واقع خدمتی است که از سوی بانک‌های سنتی ارائه می‌شود. بعد از انقلاب اینترنت، بانک‌های سنتی بخشی از خدمات خود را به فضای آنلاین منتقل کردند. بانکداری الکترونیک به وب سایت، اپلیکیشن و درگاه پرداخت وابسته است. با این حال تمام این عملیات هنوز تحت مجوز بانک سنتی‌ای که این خدمات را ارائه می‌دهد انجام می‌شود. شاید بانکداری الکترونیک را بتوان مرز گذار از بانکداری سنتی به بانکداری نوین در نظر گرفت.
بانکداری باز بارزترین شکل بانکداری نوین است. بانکداری باز به این معنی است که بانک‌ها و سایر مؤسّسات مالیِ سنتی، اجازه‌ی دسترسی (دیجیتالی) به اطلاعات و داده‌های مالی را به مشتری‌ها و اشخاص ثالث می‌دهند. این فرایند شامل امکان دانلود و به اشتراک‌گذاری اطلاعات مربوط به مانده حساب، پرداخت‌ها، تراکنش‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها می‌شود. اجازه دادن به شخص ثالث برای دریافت از (یا پرداخت به) حساب مشتری به صورت خودکار، از ویژگی‌های دیگر بانکداری باز به شمار می‌رود.
ویژگی‌ها و ملاحظات بانکداری نوین
بانکداری نوین نئوبانک حاصل بینش نویی است که بانکداری را جدا از موبایل و اپلیکیشن و API نمی‌داند. در نئوبانک، تمام جنبه‌های بانکداری سنتی به فراموشی سپرده می‌شوند و از پایه، شکل جدیدی از خدمات بانکی تعریف می‌شود.
بانکداری نوین با نئوبانک‌ها، اپلیکیشن، رابط برنامه‌نویسی کاربردی و استارت‌آپ‌های فینتک ارتباط دارد. حضور فیزیکی نیروی انسانی و تجهیزاتی مثل ساختمان فیزیکی و میز و صندلی در بانکداری نوین تعریف نشده است. مجوزهای این نوع بانکداری نیز کاملاً مستقل از بانکداری سنتی صادر می‌شود. البته موضوع قانون‌گذاری درباره جنبه‌های مختلف بانکداری نوین هنوز یک چالش جدی است. به عنوان مثال در بانکداری نوین، تمام فرایند احراز هویت، تکمیل مدارک و امضا باید به صورت غیرحضوری و از راه دور انجام شود. اما هنوز برای این مراحل قانون‌گذاری شفاف و دقیقی صورت نگرفته است.
از سوی دیگر نبود زیرساخت‌های پر خرج و هزینه‌های جاری هنگفت، باعث می‌شود بانکداری نوین نرخ بهره‌ی بالاتر یا درصد سود سالانه (APY) بیشتری را به حساب‌های مشتریان اختصاص دهد. سخاوتمندترین بانک‌های اینترنتی بین ۱ تا ۲ درصد سود بیشتر نسبت به بانک‌های سنتی برای حساب سپرده‌ی مشتریان در نظر می‌گیرند. اختلافی که در طول زمان می‌تواند واقعاً چشمگیر باشد.
تفاوت بانکداری الکترونیک با بانکداری آنلاین
در اینجا لازم است چند مفهوم را به طور دقیق تعریف و آنها را از هم تفکیک کنیم. بانکداری الکترونیک بخشی از خدمات بانک‌های سنتی است که از طریق وب‌سایت‌ها و برنامه‌ها ارائه می‌شود. در حالی که بانک‌های آنلاین، یا نئوبانک‌ها هیچ شعبه فیزیکی‌ای ندارند. همین موضوع است که هزینه‌های سربار را کاهش می‌دهد و به بانک آنلاین امکان می‌دهد سود بیشتری به سپرده‌های مشتریانش بپردازد و هزینه‌های عملیاتی کمتری را در بر داشته باشد.
نکته ظریف دیگری که در مقاله‌ی وضعیت نئوبانک در ایران به تفصیل درباره‌ی آن صحبت کرده‌ایم، تفاوت بین بانک دیجیتالی و نئوبانک است. برای این که خیلی سردرگم نشوید می‌توانیم اینطور بگوییم که بانک‌های آنلاین دو نوع هستند. یک نوع بر اساس مجوز یک بانک سنتی کار می‌کنند، مثل بلوبانک که با مجوز بانک سامان فعالیت می‌نماید، که به آن بانک دیجیتالی گفته می‌شود. نوع دیگر، یک بانک آنلاین است که به هیچ بانکی وابسته نیست و مجوز مستقل خود را دارد. این بانک در هیچ کجا به جز تلفن همراه شما، وجود خارجی ندارد. این نوع بانک آنلاین، نئوبانک است. در حال حاضر در ایران نئوبانکی با این تعریف وجود ندارد.
چه بانکی را برای امور مالی خود انتخاب کنیم؟
انتخاب بانکی که برای شما مناسب است به نوع خدمات مالی مورد نیازتان، نرخ بهره‌ای که بانک برای سپرده‌گذاری به شما می‌پردازد، نرخ بهره‌ای که برای وام یا عملیات اجرایی دریافت می‌کند، سایر کارمزدها و احساس آرامش خیال شما بستگی دارد. شاید توجه به نکاتی که در انتخاب بانک باید در نظر بگیرید بتواند به تصمیم‌گیری شما کمک کند.
- خدمات مورد نیاز
چه نوع خدمات مالی‌ای از بانک می‌خواهید؟ روی بانک‌هایی تمرکز کنید که این خدمات را ارائه می‌دهند یا محصول مالی مورد نظر شما را در ویترین خود دارند.
- هزینه ها
به دنبال هزینه‌های کم یا نزدیک صفر باشید. کارمزدها بسته به نوع محصول، خدمات بانکی و همچنین نام بانک، می‌تواند بسیار متفاوت باشد. کارمزدهای معمولی شامل کارمزد نگهداری ماهانه برای هر حساب، کارمزد کارت اعتباری، کارمزد ATM، کارمزد اضافه برداشت و کارمزد سایر محصولات و خدمات است. قبل از افتتاح حساب جدید، تمام هزینه‌های احتمالی را بررسی کنید.
- مکان
اگر از خدمات بانکداری سنتی استفاده می‌کنید از پراکندگی شعبه‌ها در نزدیکی محل زندگی، کار یا مسافرتتان مطمئن شوید. این موضوع را در نظر بگیرید که یک بانک آنلاین چقدر برای سبک زندگی شما مناسب است.
- اعتبار و خوش‌نامی
نقد بانک‌ها و مؤسسات اعتباری مختلف را بخوانید و تا می‌توانید درباره‌ی آنها اطلاعات به دست بیاورید. رتبه‌بندی خدمات مشتری را بررسی کنید. اکثر مردم معمولاً برای مدت طولانی مشتری بانکی که انتخاب کرده‌اند باقی می‌مانند. مطمئن شوید که بانک معتبر و خوش‌نامی را برمی‌گزینید.
کلام آخر
بانک‌ها انواع مختلفی دارند. امروزه این تنوع بسیار بیشتر هم شده است. بانک‌ها چه سنتی چه مدرن، سطوح مختلفی از خدمات و محصولات را ارائه می‌دهند تا بتوانند تقریباً هر نیاز بانکی را برآورده کنند. با کمی حوصله، تحقیق و مقایسه‌ی انواع سیستم‌های بانکداری، می‌توانید مطمئن شوید بانکی که انتخاب می‌کنید برای محافظت از پول شما، ایجاد اعتبار، پرداخت‌ها، درخواست وام، دریافت وجوه، و پس انداز برای آینده مناسب است یا نه. نکته جالب این است که انتخاب بانک، کاملاً با سبک زندگی شما گره خورده است. پس بعد از تمام بررسی‌ها و مقایسه‌ها، این فاکتور را نیز به معیارهای انتخاب بانک محبوب خود اضافه کنید.