در سال ۱۹۹۲، تقریباً یک دهه پیش از آن که اینترنت در امریکا به عنوان ابزاری عادی به خانه‌ها راه پیدا کند، نیل استیونسن رمانی نوشت با عنوان Snow Crash. در رمان استیونسن به فناوری آینده، اینترنت بی‌سیم، موبایل‌های هوشمند، واقعیت مجازی، واقعیت افزوده، رمز ارز و… اشاره شده بود. بر خلاف زمان انتشار رمان، امروزه حتی بچه‌های «نسل زد» هم تمام این پدیده‌های فناورانه را که با زندگی ما آمیخته‌اند به خوبی می‌شناسند. اما در رمان استیونسن واژه دیگری وجود داشت که مفهوم آن هنوز برای ما چندان روشن و شفاف نیست: متاورس.
بعد از این که در سال ۲۰۲۱ مارک زاکربرگ مدیرعامل شرکت فیسبوک به طور رسمی اعلام کرد که نام شرکت را به «متا» تغییر داده‌اند، متاورس از رمان استیونسن به فرهنگ عامه راه پیدا کرد. اما هنوز هم هیچکس به درستی نمی‌داند متاورس چیست و چگونه کار می‌کند. وندار در یک مقاله دو بخشی، سعی کرده بر اساس جدیدترین منابع و مقالات موجود، مفهوم متاورس را شفاف کند. در مقاله اول توضیح می‌دهیم که متاورس چیست و چگونه کار می‌کند. در بخش دوم درباره روش‌های سرمایه‌گذاری در متاورس و کسب درآمد از آن صحبت می‌کنیم.
متاورس دقیقاً چیست و چه مفهومی دارد؟
قبل از آن که بگوییم متاورس چیست لازم است به این نکته اشاره کنیم که ما اکنون در نسل سوم اینترنت یا «وب ۳» هستیم. وب ۳ بستر فناوری‌های بسیار جدیدی مثل رمز ارز، NFT و… متاورس است. متاورس یک اصطلاح ترکیبی است که از دو بخش، متا به معنای ورا یا فراتر، و ورس (مخفف یونیورس) به معنای جهان، تشکیل شده است. «متاورس» از سوی غول‌های تکنولوژی عمدتاً برای اشاره به پیشبینیهای فناورانه آینده اینترنت، که اغلب به عنوان وب ۳ شناخته می‌شوند، استفاده می‌شود. انتظار می‌رود اینترنت در ادامه فرایند تکامل خود، شاهد ظهور محیط‌های سه بعدی آنلاین یا تقریباً یکپارچه باشد که دسترسی کاربران را به «واقعیت مجازی» و «واقعیت افزوده» به شکل ملموس و تجربه‌ای عینی و واقعی فراهم می‌کند.
احتمالاً خیلی از شما واقعیت مجازی را به لطف گوشی‌های هوشمند و دوربین‌های مخصوص واقعیت مجازی می‌شناسید. واقعیت مجازی با واقعیت افزوده تفاوت دارد. یک موقعیت خیالی را تصور کنید که در آن شما در حال بازدید از موزه لوور هستید. موزه لوور مثل خیلی از سازمان‌ها و شرکت‌های دیگر، یک اپلیکیشن واقعیت افزوده مخصوص به خود را دارد. به محض ورود شما به موزه، برنامه به طور خودکار روی گوشی شما نصب می‌شود. سپس وقتی به تابلوی مونالیزا می‌رسید، برنامه را روی گوشی خود باز می‌کنید و گوشی را به سمت مونالیزا می‌گیرید. ابتدا مونالیزا و محیط اطراف آن در صفحه گوشی شما نمایش داده می‌شوند، درست مثل حالتی که می‌خواهید با دوربین گوشیتان از آن عکس بگیرید. اما پس از چند لحظه، داوینچی وارد تصویر می‌شود و درباره تابلوی مشهور خود به شما اطلاعات می‌دهد. همه آنچه در این لحظه روی نمایشگر گوشی شما در جریان است عیناً تصویر محیط واقعی مقابل دوربین شماست به جز داوینچی که از طریق برنامه، به این تصویر واقعی اضافه شده است: واقعیت افزوده.
با این تعاریف پایه، اکنون بهتر می‌توانیم درک کنیم که متاورس چیست و چه کارایی‌هایی دارد. متاورس به پلتفرمهای دیجیتال یکپارچه فعلی و آینده اشاره دارد که بر اساس فناوری‌های واقعیت مجازی و واقعیت افزوده عمل می‌کنند. اکنون متاورس به طور گسترده‌ای از سوی غول‌های فناوری به عنوان مرز بعدی اینترنت مطرح می‌شود و به نظر می‌رسد می‌تواند یک فرصت تجاری و مالی قابل توجه برای صنعت، فناوری و سایر بخش‌های بازرگانی و اقتصادی فراهم نماید.
در دنیای امروز کارایی متاورس چیست؟
چشم‌انداز متاورس در رسانه‌های اجتماعی و شرکت‌های فناوری نشان می‌دهد دستگاه‌هایی مثل هدست واقعیت مجازی، عینک دیجیتال، گوشی‌های هوشمند و سایر دستگاه‌های مشابه به کاربران امکان دسترسی به محیط‌های سه بعدی مجازی یا واقعیت افزوده را می‌دهند. کاربران در این فضای مجازیِ شبیه‌سازی شده از واقعیت می‌توانند کار کنند، قدم بزنند و یا با دوستان خود ارتباط برقرار نمایند. فعالیت‌های تجاری و کاری، بازدید از مکان‌های دور و دسترسی به فرصت‌های آموزشی، همه و همه به لطف فناوری در محیطی سه بعدی و غیر واقعی، اما به شکلی جدی و واقعی انجام می‌شوند.
برای آن که بهتر متوجه شوید کارایی‌های کاربردی و واقعی متاورس چیست ابتدا لازم است بپذیریم متاورس فقط یک تجربه انتزاعی نیست. در واقع متاورس مجموعه‌ای از تجربیات دیجیتالی همه جانبه است که در آینده در دسترس کاربران قرار می‌گیرد و به آنها اجازه می‌دهد تا در گستره وسیعی از فعالیت‌های مختلف، در فضاهای کاملاً دیجیتالی، شرکت کنند. برای خوره‌های بازی‌های کامپیوتری، متاورس می‌تواند به معنای شرکت در یک بازی چند نفره واقعیت مجازی عظیم باشد که از طریق هدست VR قابل دسترسی است. برای صاحبان کسب و کارهای گوناگون نیز، متاورس به معنای امکان بازدید مشتریان از مکان‌ها یا محصولات است، در حالی که در مکان مطلوب خود در آن سوی دنیا نشسته و با یک دوربین و هدست، موقعیتی کاملاً واقعی از یک ملاقات یا خرید حضوری را تجربه می‌کنند.
پس متاورس چیست؟ یک فضای دیجیتال؟ پاسخ این است: خیر! متاورس نه یک فضای دیجیتال، بلکه چندین فضا و تجربه دیجیتالی است که در حال حاضر از سوی بعضی شرکت‌ها برای ارائه تجربه‌های دیجیتالی واقعی‌تر و فراگیرتر ایجاد شده‌اند. در متاورس طیف وسیعی از قابلیت‌های بالقوه از پلتفرمهای واقعیت افزوده با هم تعامل و همکاری می‌کنند. این همکاری باعث می‌شود شرکت‌ها و کسب و کارها بهتر با هم در فضای متاورس ادغام شوند و به مشتریان سرویس دهند یا نیازهایشان را برطرف نمایند. همچنین برای پلتفرمهای بهره‌وری که با تیم‌های راه دور کار می‌کنند، متاورس یک فرصت ایده‌آل و بی‌نظیر است. فقط به عنوان یک نمونه کوچک، یک فروشنده ملک را در نظر بگیرید. این شخص برای این که ملکی را به خریداران نشان دهد نیاز به هیچ تعامل فیزیکی و رفت و آمد حضوری ندارد. بلکه می‌تواند به نمایندگی از طرف شرکت، به سادگی و به طور هم‌زمان، یک تور مجازی برای تعداد زیادی از خریدارها برگزار نماید.
بسیاری از رسانه‌های اجتماعی و شرکت‌های فناوری مانند متا پلتفرمز (فیسبوک سابق) و مایکروسافت، سرمایه‌گذاری هنگفتی روی Social VR کرده‌اند تا پلتفرم‌هایی را ایجاد کنند که افراد بتوانند به صورت اجتماعی و یا از راه دور کار کنند.
آشنایی با چند اصطلاح کلیدی متاورس
۱. دنیای مجازی (Virtual World)
دنیای مجازی یک محیط شبیه سازی شده است که عده زیادی کاربر می‌توانند به طور هم‌زمان و جدا از هم، هر کدام با استفاده از آواتار شخصی خود، در آن حضور بیابند و کاوش کنند. دنیای مجازی داده‌های ادراکی را به کاربر ارائه می‌کند و در عین حال کنش‌ها، ارتباطات دیگر کاربران و سایر حرکات آنها را نیز در بر می‌گیرد.
بازی‌های بزرگ و مطرح چند نفره (Multi-player) آنلاین از جهان‌های مجازی استفاده می‌کنند تا بازیکنان بتوانند کارهایی مانند ساخت و ساز و سفر بین فضاهای گوناگون درون دنیای بازی را انجام دهند. طرفداران متاورس بر این باورند که جهان‌های مجازی می‌توانند در خارج از بازی، از جمله در مواردی مانند همکاری و مراقبت‌های پزشکی، کاربرد داشته باشند. جهان‌های مجازی گاهی اوقات جهان‌های مصنوعی نیز خوانده می‌شوند.
۲. واقعیت مجازی (Virtual Reality)
واقعیت مجازی یک تجربه شبیه‌سازی شده سه بعدی از یک فضای واقعی یا مجازی است. واقعیت مجازی معمولاً به وسیله یک هدست واقعیت مجازی ارائه می‌شود و کاری می‌کند که کاربر، تصاویر، صداها و سایر احساسات واقعی را در یک محیط مجازی، به شکلی واقعی تجربه کند. واقعیت مجازی در حال حاضر در صنعت بازی‌های ویدیویی استفاده می‌شود، اما می‌تواند برای جلسات مجازی، آموزش پزشکی یا آموزش نظامی نیز استفاده شود. شخصی که از تجهیزات واقعیت مجازی استفاده می‌کند می‌تواند کارهای گوناگونی انجام دهد که در یک تصویر تخت دو بعدی امکان آن کارها نیست. نگاه کردن به همه اطراف و جهت‌ها در دنیای مجازی، حرکت، تعامل با اشیاء و سایر کاربران بعضی از این کارها هستند.
۳. واقعیت ترکیبی (Mixed Reality)
واقعیت ترکیبی ادغام دنیای واقعی و مجازی به منظور ایجاد راه‌های جدید برای تعامل بین فضاهای فیزیکی، اشیای دیجیتالی و انسان است. در واقعیت ترکیبی، شما کاملاً در دنیای مجازی (مثل واقعیت مجازی) یا کاملاً در دنیای واقعی (زندگی عادی) نیستید، بلکه جایی در امتداد «پیوستار مجازی» بین محیط واقعی و مجازی هستید.
نمونه‌هایی از واقعیت ترکیبی، شبیه‌سازی‌های خاص مانند نمایش سه بعدی نمودارها و کانسپت‌ها است که به وسیله‌ی هدست‌ها یا عینک‌های واقعیت مجازی، در یک سخنرانی دانشگاهی انجام می‌شود. واقعیت ترکیبی، اپلیکیشن‌هایی برای بازی‌های ویدیویی، آموزش، امور نظامی، مراقبت‌های بهداشتی و ادغام انسان و اندام‌های روباتیک دارد. تفاوت واقعیت ترکیبی با واقعیت مجازی در این است که در واقعیت ترکیبی، جهان واقعی و تصاویر و اشیای دیجیتالی با هم ادغام می‌شوند اما در واقعیت مجازی، تمام فضایی که کاربر خود را در آن احساس می‌کند، تصاویر ساخته شده به وسیله کامپیوتر هستند و هیچکدام واقعیت ندارند.
۴. واقعیت افزوده (Augmented Reality)
فناوری واقعیت افزوده بسیار شبیه به واقعیت ترکیبی است. واقعیت افزوده روشی تعاملی برای تجربه فضاهای دنیای واقعی ایجاد می‌کند. واقعیت افزوده اغلب دنیای واقعی را از طریق افزونه‌های حسی دیجیتال مانند تصاویر، صداها، داده‌های حسی یا داده‌های بویایی بهبود می‌بخشد (مثال مونالیزا و داوینچی که بالاتر به آن اشاره شد.) واقعیت افزوده عبارت است از ادغام دنیای واقعی و مجازی، تعامل هم زمان (در زمان واقعی) و تجسم سه بعدی اشیاء مجازی و واقعی. نمونه‌ای از موارد استفاده از واقعیت افزوده، خرید میز و صندلی است. کافیست خریدار محصول مورد نظر خود را به صورت دیجیتالی و سه بعدی به محیط خانه یا دفتر خود اضافه کند و اندازه، رنگ یا مکان مناسب آن در محیط واقعی را ارزیابی نماید.
یکی از تفاوت‌های واقعیت افزوده با واقعیت ترکیبی این است که در واقعیت افزوده، جهان واقعی و تصاویر دیجیتالی‌ای که به آن اضافه می‌شوند قابل تشخیص و جداسازی هستند. به این معنی که بیننده می‌داند کدام تصاویر به عمد به فضای واقعی اضافه شده‌اند. اما در واقعیت ترکیبی، اشیای واقعی و دیجیتالی به شکل یکپارچه درمی‌آیند و یک فضای مجازی-واقعی را به وجود می‌آورند.
۵. اقتصاد مجازی (Virtual Economies)
اصطلاح «اقتصاد مجازی» برای اولین بار در بازی‌های آنلاین، به‌ویژه بازی‌های آنلاین چندنفره‌ی مطرح، به وجود آمد. در برخی از این بازی‌ها که امکان تبادل پول واقعی در آنها فراهم شده بود، بازیکنان می‌توانستند بعضی اقلامی را که در بازی به دست آورده بودند خرید و فروش و یا با یکدیگر مبادله کنند. امروزه اقتصاد مجازی به بازی‌های ویدیویی محدود نیست و می‌تواند گستره‌ی وسیعی از حوزه‌های مالی، از رمز ارزها گرفته تا توکن‌های غیرقابل تعویض (NFT) و سایر دارایی های دیجیتالی و رمزنگاری شده را در خود جای دهد.
بسیاری بر این باورند که شرکت‌های بزرگ رسانه‌های اجتماعی (مثل فیسبوک) و سایر شرکت‌ها ممکن است در آینده ارزهای مجازی خود را ایجاد کنند. اگرچه قانون‌گذاران ممکن است محدودیت‌هایی به وجود بیاورند و این شرکت‌ها امکان بهره برداری از تمام ظرفیت خود برای انجام این کار را نداشته باشند.
فرصت‌ها و تهدیدهای سرمایه گذاری در متاورس
متاورس فرصتی را برای بسیاری از شرکت‌ها فراهم می‌کند تا با ارائه راه‌های مؤثرتر یا کارآمدتر برای انجام کارهایی مانند آموزش به کارمندان یا دانش آموزان، ارائه خدمات، تبلیغات و یا برقراری ارتباط با دوستان و همکاران، عملکرد خود را دگرگون کنند.
شرکت‌هایی که راهی برای بهره برداری مؤثر از واقعیت مجازی و واقعیت افزوده پیدا می‌کنند، احتمالاً عملکرد خوبی خواهند داشت و سودهایی را نیز برای سرمایه گذاران خود به ارمغان می‌آورند. البته نباید بیش از حد خوشبین باشیم و فراموش کنیم که همه جنبه‌های متاورس موفقیت‌آمیز یا از نظر فنی امکان‌پذیر نیستند. برخی از این جنبه‌ها ممکن است با موانعی ناشی از عدم علاقه کاربر، مقررات حفظ حریم خصوصی، نگرانی‌های امنیتی، ناکارآمدی هزینه، یا پیامدهای سلامت جسمی و روانی متأثر از فناوری مواجه شوند.
استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های زیادی در حال بازی در زمین متاورس هستند زیرا معتقدند فرصت‌های سرمایه‌گذاری خوبی در متاورس وجود دارد. اما به هر حال تهدید چنین سرمایه‌گذاری‌هایی کم نیست و ریسک آنها هنوز بالاست. زیرا بازار فناوری متاورس، که هنوز خیلی از جنبه‌های آن شدنی نیست یا مخاطب مشخصی ندارد، بیش از حد گران است. اگر این شرکت‌ها نتوانند پیشبینیهای فروش و رشد درآمد خود را برآورده کنند، ممکن است متحمل خسارات سنگینی شوند. در حال حاضر، سرمایه‌گذاری در متاورس ریسک قابل توجهی دارد و سرمایه‌گذاران را ملزم می‌کند بدون اطلاعات کافی برای پیش‌بینی نحوه دریافت پروژه‌های متاورس توسط مشتریان و کسب‌وکارها، سرمایه‌گذاری نکنند.
مطالعه بیشتر درباره سرمایه گذاری و کسب درآمد در متاورس
دلایل اهمیت متاورس چیست؟
از وقتی مارک زاکربرگ، مالک فیسبوک، اعلام کرد نام کمپانی‌اش به متا تغییر می‌کند، توجه زیادی به مفهوم متاورس جلب شد. البته افزایش توجه به متاورس تا حدودی ناشی از توانایی جدید کاربران در «مالکیت» کامل اشیای مجازی، تجربیات مجازی یا زمین مجازی نیز هست. بلاک‌چین، «بستر اصلی رمز ارز»، امکان تعریف دقیق یک «چیز» مجازی را فراهم می‌کند تا بتوان آن را خرید و فروش کرد. بر اساس این اقتصاد جدید، کلی دنیای متاورسی وجود دارد. به عنوان مثال، دیسنترالند و سند باکس، هر دو جهان‌های متاورسی هستند (سایت اینترنتی) که به کسب و کارهایی که ساختمان‌های مجازی می‌سازند، زمین مجازی می‌فروشند. سوثبیز، یک خانه‌ی حراجی که تقریباً ۳۰۰ سال قدمت دارد، یک ساختمان در دیسنترالند دارد که آواتار شما می‌تواند در اطراف آن قدم بزند و آنچه را که در حراجی به حراج گذاشته شده است مشاهده کند. Republic Realm، یک شرکت توسعه دهنده زمین در متاورس، اخیراً ۴/۳ میلیون دلار برای یک قطعه زمین مجازی در سند باکس پرداخت کرده است.
«اگر پرداخت پول واقعی برای مالکیت زمین مجازی کمی احمقانه به نظر می‌رسد، اوایل دوران اینترنت را به یاد بیاورید که اکثر ما فکر می‌کردیم خرید نام دامنه (Domain Name) کاری ابلهانه است. اما ناگهان همه چیز دگرگون شد و آشکار شد که آن کار اصلاً دیوانگی نبوده. افراد زیادی با فروش نام دامنه خود پول زیادی به دست آوردند.» (کریستی وولسی)
آیا رهبران و مدیران باید به متاورس اهمیت بدهند؟
کریستی وولسی معتقد است: «اگر می‌خواهید به جمعیت ۱۵ تا ۳۰ ساله دسترسی پیدا کنید، آنها احتمالاً دیگر در اینترنت نیستند، در شبکه‌های اجتماعی هم نیستند. آنها در متاورس هستند.»
نایکی‌لند، مکانی (مجازی) است که جوانان برای پاتوق کردن، بازی و امتحان کردن محصولات شرکت نایکی روی آواتار خود وارد آن می‌شوند. شرکت نایکی این مکان مجازی را سال گذشته در Roblox افتتاح کرد. تا اوایل سال ۲۰۲۲، نزدیک به هفت میلیون نفر از نایکی‌لند دیدن کرده بودند.
در سال ۲۰۲۰، حدود ۱۲/۳ میلیون نفر در یک کنسرت مجازی که تراویس اسکات، خواننده رپ معروف، به میزبانی فورتنایت برگزار کرده بود شرکت کردند. وقتی ویدیوی آن کنسرت را (به صورت آنلاین موجود است) تماشا می‌کنید، متوجه می‌شوید آدمک‌هایی که در این کنسرت شرکت کرده‌اند، با هیجان فریاد می‌زنند و با شادی می‌رقصند، همگی افراد واقعی هستند که از سراسر جهان به تماشای کنسرت آمده‌اند، هرکس از شهر و کشوری، و در خانه یا مکان شخصی خودش.
کارهایی وجود دارند که می‌توان آنها را در واقعیت مجازی و واقعیت افزوده انجام داد در حالی که انجام همان کارها در زندگی واقعی غیرممکن است. می‌توان با هم بودن در متاورس را به روش‌هایی شبیه‌سازی کرد که به طور مثال، از طریق Zoom امکان پذیر نیست. در بعضی پلتفرمهای متاورس می‌توان چیزی را با دست یا زبان بدن به راحتی توضیح داد، از حرکات دست (در برخی از پلتفرم‌ها) استفاده کرد، روی یک تکه کاغذ طرح کشید و به اتفاق هم از مکان‌های مختلف بازدید کرد.
می‌توانید امکانات شگفت انگیز و باورنکردنی‌ای را که تا کنون فقط در داستان‌های علمی تخیلی شاهدش بودید، از این به بعد واقعی بدانید. امکاناتی مثل همکاری از راه دور جراحان در حین یک عمل جراحی یا طراحی یک مدل خمیری اولیه در فرایند طراحی در صنعت خودرو. این موارد و هزاران نوع فعالیت دیگر که به همکاری بین نیروها و اشتراک منابع وابسته‌اند، همه و همه در دنیای متاورس، که مانع بزرگ «فاصله» را از میان برداشته است، امکان‌پذیرند.
یک جلسه مجازی یا ترکیبی در سازمان‌ها و نهادهای بزرگ و کوچک، تا جایی که ممکن است، حس با هم بودن در یک فضای مشترک را ایجاد می‌کند. البته، این تجربه دقیقاً مانند حضور واقعی نیست، اما بهترین راه حل جایگزین است.
اکنون در بعضی شرکت‌های دولتی یا غیردولتی، گروه‌های کاری برای برگزاری جلسات مشترک در متاورس راه اندازی شده‌اند. اعضای این گروه‌ها حتی زمانی که به استراحت بین جلسات نیاز دارند، ۱۵ دقیقه به صورت تک به تک با همکاران خود پینگ‌پنگ بازی می‌کنند، همکارانی از آن سوی دنیا در متاورس! این فعالیت، معادل (مجازی) صرف یک قهوه در زمان استراحت بین کار است، با این تفاوت که یک ارتباط واقعی ایجاد، و پیوندهای اجتماعی یا کاری را تقویت می‌کند.
رهبران و مدیران باید چه اقداماتی درباره متاورس انجام دهند؟
سازمان‌ها باید سه گروه متفاوت متاورس را مد نظر قرار دهند.
۱. متاورس مشتری محور یا مصرف کننده محور
اگر بازار هدف شما افراد ۱۵ تا ۳۰ ساله است، به زودی باید در متاورس به دنبال آنها باشید. شما باید تجربه‌ای را به مشتریان هدف خود بچشانید که آنها را درگیر کند و البته، از جنس برند خودتان باشد (مثال نایکی را که بالاتر به آن اشاره شد به یاد آورید.) به عنوان مثال، می‌توانید یک فروشگاه متاورسی راه‌اندازی کنید که کالاهای مجازی می‌فروشد. شاید هم این فروشگاه را به سیستم تجارت الکترونیک خود متصل کنید و سفارش مشتری را از آن طریق دریافت کنید. ممکن است هر نوع رویداد یا تعامل خلاقانه و ابتکاری دیگری را اجرایی کنید.
۲. متاورس کارمند محور
تجربیات متاورس برای جلسات ترکیبی، برنامه‌های آموزشی چندمکانی و رویدادهای سازمانی عالی هستند. ممکن است کسب و کار شما طوری باشد که با افراد گوناگون در مکان‌های مختلف و دور از هم کار می‌کنید. در این صورت متاورس یک امکان فوق العاده در اختیار شما می‌گذارد تا هر زمان که نیاز بود، کارمندان خود را دور هم جمع کنید، تعامل را بالا ببرید و یک جمع هماهنگ و کارایی مطلوب شکل دهید.
۳. عملیات اجرایی
فناوری متاورس می‌تواند در اجرای سناریوهای صنعتی یا عملیاتی، که عملی کردن آنها در فضای واقعی بسیار گران و هزینه‌بر است، نقش تسهیل‌کننده داشته باشد. هم‌اکنون شرکت‌های خودرو سازی در حال طراحی و پیشبرد عملیات «دوقلوهای دیجیتالی» هستند. این شرکت‌ها اولین تست تصادف ساختگی خود را در متاورس انجام می‌دهند و بعد در واقعیت افزوده فرایند اصلاح مدل‌ها را آغاز می‌کنند.
کسب و کارها چگونه در متاورس شروع کنند؟
فقط به خاطر این که بگویید در متاورس حضور دارید، در متاورس حضور نداشته باشید! باید خیلی دقیق باشید، بسنجید و ارزیابی کنید که در هر کدام از سه گروه متاورسی که توضیح داده شد، می‌توانید چه ارزش‌هایی برای کسب و کار خود ایجاد کنید. به طور آزمایشی و با هزینه معقول، فعالیت خود را در متاورس شروع کنید. با اقدامات و گام‌های کوچک آغاز کنید. مخاطب خود را بشناسید و سعی کنید نیاز او را، هم از جنبه کمی و هم از جنبه کیفی، تشخیص دهید. بر اساس اطلاعاتی که در این فرایند آزمایشی به دست می‌آورید، مسیری را که ارزش استراتژیک دارد پیدا و برای ادامه کار در آن مسیر برنامه‌ریزی کنید.
توانایی ایجاد ارزش از طریق متاورس باید یکی از ابزارهای متعددی باشد که سازمان شما برای دستیابی به اهداف استراتژیک خود به آن تکیه می‌کند.
آینده متاورس
انتظار می‌رود که متاورس فناوری آینده را متحول کند و به سمت و سویی ببرد که بسیاری از شرکت‌ها معماری، سخت‌افزار، نرم‌افزار و… نسخه متاورس مبتنی بر وب ۳ را راه‌اندازی کنند. این امر بر شرکت‌های خارج از حوزه فناوری نیز تأثیر خواهد گذاشت. زیرا متاورس می‌تواند خیلی چیزها را تغییر دهد. حتی امور ساده و روزمره زندگی مثل نحوه خرید افراد، گشت و گذار در شهر، زندگی روزمره در خانه شخصی، و تعامل با مشاغل و تبلیغات به عنوان مصرف کننده.
باید صبر کرد و دید که آیا چشم انداز متاورس محقق خواهد شد، یا در گذر زمان محو خواهد گشت. اما به نظر می‌رسد متاورس این پتانسیل را دارد که صنایع و بخش‌های گوناگون را، با ایجاد نیاز به سرمایه گذاری در فناوری یا رقابت با دیگران برای ارائه تجربیات بهتر به مصرف‌کننده، دچار تحول کند.
در حالی که متاورس هیجان زیادی را بین کاربران علاقه‌مند ایجاد کرده است، به نظر می‌رسد که فعلاً بیشتر این هیجان از سوی خود شرکت‌های فناوری و رسانه‌های اجتماعی دامن زده می‌شود. سرمایه گذاران علاقه‌مند به متاورس، هرچند آن را به عنوان یک فرصت سرمایه گذاری می‌بینند، اما بهتر است کمی صبور باشند.