وقتی اولین بار برای تحصیل وارد کشور دیگری شدم، دوستی که ساکن آنجا بود و درباره‌ی زندگی در آنجا از من تجربه‌ی بیشتری داشت گفت اولین کاری که باید بکنی این است که یک جعبه کفش کنار بگذاری و هر خریدی که انجام می‌دهی رسید آن را نگه داری. آخر سال که باید مالیات پرداخت کنی این رسیدها را تحویل می‌دهی. نه تنها مالیات نمی‌‌دهی بلکه مالیات اضافه‌ای که روی خریدهایت پرداخت کرده‌ای را به حسابت برمی‌گردانند. طبیعتاً سال ۲۰۱۰ که هنوز حتی خرید اینترنتی در ایران به وجود نیامده بود، این موضوع برایم کاملاً تازگی داشت. اما امروز، با این که این پدیده هنوز در فرهنگ ما جا نیفتاده، نامش در برخی منابع دیده می‌شود: «ریفاند»، بازپرداخت، سرویس بازگشت پول یا استرداد وجه. ریفاند یا سرویس بازگشت وجه، یکی از روش‌های واریز پول به حساب مشتری است.امروز می‌خواهیم درباره‌ی این موضوع صحبت کنیم که سرویس ریفاند چیست، دلایل ریفاند چه چیزهایی می‌توانند باشند و فرایند بازگشت پول چگونه است؟
سرویس ریفاند چگونه عمل می‌کند؟
هرگاه خریدار، کالای خریداری شده را بازپس بفرستد یا سفارش خود را تغییر دهد، خسارت او باید جبران شود. ریفاند به معنی جبران این خسارت است. در ادبیات امور مالی به ریفاند، «سرویس بازگشت وجه» نیز اطلاق می‌شود. در نتیجه سرویس بازگشت وجه، یک فرایند است که طی آن خریدار، کالا یا خدمتی که بابت آن پول پرداخت کرده را به فروشنده پس می‌دهد و تمام یا بخشی از پول خود را پس می‌گیرد.
شاید بهتر باشد این نکته را شفاف کنیم که در اینجا منظور ما از ریفاند، تراکنش‌هایی هستند که از طریق درگاه پرداخت اینترنتی صورت می‌گیرند. یعنی وضعیتی که تراکنش خرید به صورت آنلاین پردازش و ثبت شده است. هنگامی که خریدار درخواست بازگشت پول به حساب را برای فروشنده می‌فرستد، فروشنده می‌تواند با ذکر مشخصات کلی تراکنش خرید، تراکنش برگشت وجه را ایجاد و وجه دریافت شده از دارنده‌ی کارت را به حساب او واریز نماید.
البته مواردی هم وجود دارد که خریدار از خرید خود انصراف می‌دهد ولی هیچ پولی به او ریفاند نمی‌شود. آیا شده در دقیقه‌ی ۹۰ سفر خود را کنسل کنید؟ در چنین موقعیتی آژانس مسافرتی مربوطه، بر اساس ضوابط و مقرراتی که شما هنگام خرید بلیت آنها را پذیرفته‌اید، این حق را برای خود محفوظ می‌دارد که هیچ مبلغی را به شما باز نگرداند.
با توجه به آنچه گفته شد می‌توان گفت ریفاند به دو شکل قابل انجام است:
- ریفاند کامل (بازپرداخت کامل)؛
- ریفاند جزئی (بازپرداخت جزئی)؛
این که کدام یک از دو مورد بالا از سوی فروشنده اعمال شود کاملاً بستگی به ضوابط و مقرراتی دارد که خریدار هنگام خرید آنها را قبول کرده است.
ریفاند در چه شرایطی اتفاق میفتد؟
حالا که فهمیدیم ریفاند یعنی چه و به چه شکل‌هایی قابل انجام است، می‌توانیم موقعیت‌ها و شرایطی را بررسی کنیم که ریفاند ممکن است در آنها رخ دهد.
- تراکنش ناموفق
یکی از معمول‌ترین دلایل ریفاند، تراکنش ناموفق است. احتمالاً برای هرکدام از شما که این مقاله را می‌خوانید دست‌کم یک بار این اتفاق افتاده که تراکنشی را به صورت آنلاین انجام داده‌اید، پول از حسابتان برداشته شده، اما در آخرین لحظه تراکنش ناموفق اعلام شده است! خیلی احساس ناخوشایندی است، نیست؟
مراحل انجام یک تراکنش اینترنتی به طور ساده و خلاصه به این ترتیب است:
۱. پردازش تراکنش در درگاه پرداختی که مشتری با آن مبلغ را پرداخت می‌کند؛
۲. جمع‌آوری تمام اطلاعات حساس و ضروری به وسیله درگاه پرداخت؛
۳. دریافت مبلغ تراکنش از سوی بانکی که فروشنده با آن کار می‌کند؛
۴. کسر مبلغ تراکنش از حساب بانکی خریدار؛
در صورتی که در هر کدام از مراحل بالا اختلالی پیش بیاید، تراکنش ناموفق خواهد بود. البته جای نگرانی نیست. زیرا مبلغ کسر شده به طور خودکار بین چند دقیقه تا حداکثر ۷۲ ساعت بعد به حساب شما برگردانده می‌شود. ولی نمی‌شود از این واقعیت گذشت که لذت تکمیل خرید و به دست آوردن کالا یا خدمتی که مشتاق آن بودید را از دست داده‌اید!
- انصراف خریدار
یکی دیگر از موقعیت‌های معمولی که منجر به برگشت پول به حساب می‌شود، انصراف خریدار از خرید است. خیلی مواقع پیش می‌آید که مشتری کالایی را سفارش می‌دهد ولی وقتی به دستش می‌رسد از کیفیت آن راضی نیست. یا مشخصات کالای واقعی با آنچه فروشنده در سایت اعلام کرده بود مغایرت دارد. در چنین موقعیتی خریدار انصراف خود از خرید را به فروشنده اعلام می‌کند و فروشنده وظیفه دارد به آن رسیدگی نماید.
معمولاً درگاه‌های پرداخت خارج از ایران، مثل پی‌پل، برای چنین موقعیت‌هایی ساز و کار اختصاصی طراحی می‌کنند و تمام عملیات ریفاند، بدون دردسر و به طور کاملاً شفاف انجام می‌شود. در ایران هم برخی شرکت‌ها مثل وندار، سرویس بازگشت وجه، ریفاند، را به صورت کامل ارائه می‌کنند. تا پیش از ارائه سرویس ریفاند، وقتی تراکنشی منجر به ریفاند می‌شد، فروشنده پس از هماهنگی با خریدار، تمام فرایند بازگشت پول را به صورت دستی انجام می‌داد. یعنی پول (تمام یا بخشی از آن) را با عملیات کارت به کارت یا سایر روش‌های انتقال وجه، مانند ساتنا یا پایا، به حساب خریدار بازمی‌گرداند. با این مقایسه ساده اهمیت سرویس بازگشت وجه وندار بیشتر روشن می‌شود.
انصراف از خرید، همیشه به علت نقص در کالا یا عدم رضایت از کیفیت آن نیست. گاهی شرایطی پیش می‌آید که خریدار ناچار است سفارش خود را لغو کند. لغو سفر کاری یا تفریحی به دلیل تغییر برنامه، انصراف از شرکت در آزمونی که چند ماه پیش در آن ثبت نام کرده‌اید و… در تمامی این موارد فروشنده بسته به شرایط و مقرراتی که در سایت خود مشخص کرده اقدام به ریفاند می‌کند. این بدان معناست که شما ممکن است بیش از نیم یا حتی تمام پولی که پرداخت کرده‌اید را از دست بدهید. بنابراین خیلی مهم است که قبل از هر خرید، به دقت تمام شرایط و اوضاع را بررسی کنید تا خسارت احتمالی کمتری به شما وارد شود.
- بازپرداخت مالیات
بازپرداخت مالیات یکی از رایج‌ترین انواع ریفاند به شمار می‌رود. البته این نوع ریفاند بیشتر در خارج از ایران مرسوم است. مالیات روی قیمت بسیاری از کالاهایی که می‌خریم (خریدهای روزمره) و خدماتی که دریافت می‌کنیم (غذایی که در رستوران میخوریم) اعمال می‌شود. یعنی پولی که برای این موارد می‌پردازیم شامل قیمت آنها به علاوه‌ی مالیات است. در پایان سال مالیاتی، مالیات هر فرد بر اساس آنچه روی قیمت کالاها و خدمات پرداخت کرده، و مالیاتی که از درآمدش کسر شده، تعیین می‌شود. اگر مجموع مالیاتی که از این طریق پرداخته بیش از مالیاتی باشد که باید بر اساس قانون بپردازد، اضافه پرداخت مالیات به حساب او ریفاند می‌شود.
دوست استرالیایی من، جیسون، باید در پایان سال ۵۰۰۰ دلار مالیات پرداخت می‌کرد. او به جای این کار، با همان جعبه کفشی که به من هم توصیه کرده بود وارد اداره مالیات شد و تمام رسیدهای پرداختی سال گذشته‌اش را تحویل داد. جیسون آن سال ۶۵۰۰ دلار مالیات پرداخت کرده بود. در نتیجه نه تنها مالیات ۵۰۰۰ دلاری را نپرداخت، بلکه ۱۵۰۰ دلار نیز به حسابش بازگردانده شد (حق دارید تعجب کنید. برای ما زیادی فانتزی به نظر می‌رسد!) اگر این هوشمندی را به خرج نداده بود باید در مجموع ۱۱۵۰۰ دلار مالیات می‌پرداخت.
- بازپرداخت خرید
بعضی فروشنده‌ها امکانی را برای خریدارانشان فراهم می‌کنند که پس از هر خرید، مبلغ جزئی و مشخصی از پولی که خریدار پرداخت کرده به طور خودکار به حسابش برگردانده می‌شود. در ایران برخی فروشگاه‌های اینترنتی این خدمت تشویقی را با عنوان «کَش‌بَک» به مشتریان خود معرفی می‌کنند.
صندوق هنرمندان نیز با همکاری بانک آینده، خدمت مشابهی را به اعضای خود ارائه می‌دهد. به این ترتیب که یک کارت بانکی (بانک آینده) را به هر یک از اعضای خود اختصاص می‌دهد. فرد عضو شده می‌تواند از این کارت برای خریدهای معمولی، پرداخت حق بیمه هنرمندان و… استفاده نماید. پس از هر تراکنش، درصدی از مبلغ به طور خودکار به حساب دارنده‌ی کارت ریفاند می‌شود. البته مبلغ این بازپرداخت، تا سقف ۱ میلیون تومان در سال است.
فرایند بازگشت وجه چقدر زمان می‌برد؟
همانطور که گفتیم، ریفاند عملیات پیچیده‌ای دارد. زیرا چند سازمان و مؤسسه را درگیر می‌کند و هر کدام از این بخش‌ها ساز و کار و ضوابط خود را دارند. در اکوسیستم بانکی ایران که خیلی از این فرایندها هنوز خودکار و هوشمند نشده‌اند، بخش عمده‌ای از این عملیات، و نظارت و درستی‌سنجی کل فرایند، باید به طور دستی انجام شود. بنابراین با توجه به تعداد بخش‌های درگیر و عدم انطباق فرایندها برای رسیدگی به بازپرداخت، بین چند روز تا چند هفته طول می‌کشد تا مبلغ باز پرداخت به حساب مشتری منتقل شود.
به عنوان یک تجربه که از نزدیک شاهد آن بودم، یکی از دوستانم که برای خرید خودرو به یکی از شرکت‌های واردکننده پولی به عنوان پیش‌پرداخت واریز کرده بود، به خاطر تعلل و کوتاهی‌های مکرر شرکت مربوطه نسبت به تعهداتش، از خرید منصرف شد و حدود ۶ ماه طول کشید تا پولش را پس بگیرد.
فرایند ریفاند هم به مکانیزم‌های قانونی و سازمانی بستگی دارد و هم به رفتار فروشنده و میزان همکاری یا عدم همکاری‌اش برای بازگرداندن پول خریدار.
ریفاند در درگاه‌های پرداخت
امروز وندار به عنوان یکی از ارایه دهندگان خدمات پرداخت مختلف در جهت یکپارچه شدن جریان پرداختی شرکت‌ها سرویس ریفاند را درکنار سرویس‌های دیگر خود ارائه می‌دهد. از نمونه های خارجی نیز می‌توان درگاه‌های پرداخت اینترنتی مثل پی‌پل (PayPal) را معرفی کرد. اگر پس از انجام تراکنش، به هر دلیل از خرید خود منصرف شوید، یا عواملی مانند تحریم‌ها مانع ارسال کالا برای شما شوند، می‌توانید با استفاده از سرویس ریفاند در حساب پی‌پل خود، اقدام به دریافت پولتان کنید. کار درست این است که ابتدا فروشنده را نسبت به تصمیمتان آگاه کنید. این کار می‌تواند از طریق ایمیل یا سایر روش‌های ارتباطی که در سایت فروشنده معرفی شده‌اند انجام شود. سپس فروشنده به حساب پی‌پل خود مراجعه، و با استفاده از کنترل پنل پی‌پل، تراکنش کامل شده را ریفاند می‌کند. هر خریدار تا ۱۸۰ روز برای درخواست ریفاند فرصت دارد.
تراکنش بازپرداخت مشابه تسویه‌ی معمولی صورت می‌گیرد. مبلغ ریفاند شده به طور آنی به حساب بانکی شما بازگردانده می‌شود. اما به دلیل عملیات بانکی، ممکن است با چند روز تأخیر در دسترس شما قرار بگیرد.
یک نکته‌ی مهم که در سایت پی‌پل به آن اشاره شده این است که اگر مشتری با ارز دیگری غیر از واحد پولی خود خرید کند، و بعداً درخواست بازپرداخت آن تراکنش را داشته باشد، ممکن است مبلغ بازپرداخت او دقیقاً با مبلغ تراکنش اصلی مطابقت نداشته باشد. این امر نیز به دلیل نرخ‌های متغیر تبدیل ارز است.
گاهی اوقات ممکن است بانک مشتری در مسیر بازپرداخت، به مشکل بر بخورد. به ویژه زمانی که کارت مورد استفاده در تراکنش، گم شده، دزدیده شده یا مسدود شده باشد. هنگامی که این اتفاق میفتد، بسته به بانک، ممکن است تلاش کنند وجه ریفاند را به حساب مناسب دیگری منتقل کنند، چکی را برای مشتری ارسال کنند، یا وجوه را به حساب فروشنده برگردانند.
سخن پایانی
سرویس بازگشت وجه فرایند پیچیده‌ای است. بهترین کار ممکن این است که قبل از هر خرید، نسبت به ضوابط و مقررات فروشنده اطلاع دقیق به دست بیاورید. معمولاً افراد به این نکته اهمیت نمی‌دهند و هرچه (ضد) فرهنگ قانون‌گریزی در جامعه‌ای بیشتر باشد، این حالت در افراد آن جامعه شدیدتر است. اما بهتر است حوصله به خرج داد و قبل از هرگونه پرداخت پول، نسبت به قوانین فروشنده، راه‌های ارتباط با او و هر مورد دیگری که می‌تواند به معامله مربوط باشد آگاه شد. درباره‌ی پرداخت در شبکه‌ی بانکی داخل کشور، حتماً قبل از تراکنش، باید از اتصال اینترنت مطمئن شد. هرگونه نوسان یا اختلال لحظه‌ای در اینترنت می‌تواند تراکنش را مختل کند. همچنین در غالب اوقات بهتر است قبل از عملیات بانکی در اینترنت، VPN یا فیلترشکن خود را خاموش کنید. اگر تراکنش ناموفق باشد پول به حساب خریدار برخواهد گشت. اما هیچ چیز نمی‌تواند لحظه‌ای که خریدار از لذت تکمیل خرید خود محروم می‌شود را جبران کند. پس به خاطر خودتان هم که شده این نکات ساده را رعایت کنید.