مالیات همیشه یکی از درآمدهای اصلی دولت‌ها در طول تاریخ بوده است. مالیات نقش اصلی را در اداره جامعه و توزیع ثروت عمومی بازی می‌کند. حتی امروزه و در دوران مدرن هم مالیات همچنان یکی از راه‌های تنفس کشورها است و نقش مهمی در تأمین هزینه‌ها و مخارج آنها دارد. پرداخت مالیات برای همه یک امر اجباری است و به همین دلیل معمولاً کسب و کارها و صاحبان مشاغل بابت پرداخت مالیات دغدغه‌هایی دارند. اما دولت برای حمایت از بعضی کسب و کارها، موضوع معافیت مالیاتی را در قانون آورده است. قانون‌گذاران و دولت‌ها برای تشویق کارآفرینان، کسب و کارها و فعالان اقتصادی برای خلق ثروت بیشتر، و همچنین کمک به توسعه اقتصادی برای برخی فعالیت‌ها، راه‌هایی در جهت معافیت مالیاتی وضع کرده‌اند.
معافیت مالیاتی علاوه بر نقش حمایتی و انگیزشی در چرخه اقتصادی، راهی برای اعمال سیاست‌های دولت نیز هست. امروز در وندار به موضوع معافیت مالیاتی می‌پردازیم، قوانین و تبصره‌های مربوط به معافیت مالیاتی را بیان می‌کنیم و مشاغلی را که مشمول معافیت مالیاتی می‌شوند و همچنین چگونگی تأثیر مالیات و معافیت مالیاتی بر کسب و کارها را توضیح می‌دهیم.
تعریف مالیات و معافیت مالیاتی
برای این که بتوانیم معافیت مالیاتی را به درستی تعریف کنیم، ابتدا باید تعریف فنی دقیقی از مالیات داشته باشیم. هر فرد حقیقی یا حقوقی که منابع درآمدی و سرمایه‌ای دارد، بر اساس قوانین کشور متبوع خود، مشمول پرداخت مالیات به حکومت آن کشور می‌شود. یعنی باید بر اساس نوع فعالیت اقتصادی خود، بخشی از درآمد خود را به عنوان مالیات به دولت پرداخت نماید. بنابر این تعریف، می‌توان معافیت مالیاتی را خروج قانونی و موقت از الزام به پرداخت مالیات تعریف کرد که در راستای سیاست‌های حمایتی دولت از مردم اجرا می‌شود. به عنوان مثال، در ایران دولت برای حمایت از فعالیتهای فرهنگی و هنری، مؤسسه‌های فرهنگی و هنری را از پرداخت مالیات معاف کرده است.
در کتاب روح القوانین آمده است که هدف از معافیت مالیاتی، تعدیل شرایط افرادی است که دچار آسیب شده یا در مناطق محروم و کمتر توسعه یافته زندگی می‌کنند.
در برخی از کشورها، بخصوص کشورهای توسعه یافته، قوانین الهام‌بخشی درباره معافیت مالیاتی به چشم می‌خورد. یکی از این قوانین «تعطیلی مالیاتی» یا معافیت مالیاتی موقت است که صنایع نوپا برای فراهم کردن شرایط پیشرفت و توسعه، به مدت چند سال از آن برخوردار می‌شوند.
اهمیت معافیت مالیاتی و اهداف دولت
کسب و کارهای کوچک بخش مهمی از چرخه اقتصادی کشور را تشکیل می‌دهند و همه افراد جامعه به آن نیاز دارند. دولت با فراهم آوردن شرایط معافیت مالیاتی، بار بزرگی از دوش چرخه اقتصادی برمی‌دارد و به بهبود وضعیت بنگاه‌های اقتصادی کمک می‌کند. این کار علاوه بر نقش حمایتی، باعث افزایش قدرت اقتصادی نیز می‌شود.
در واقع دولت با این کار علاوه بر توسعه بخش اقتصادی، کلیت جامعه را به سمت طرح‌های عام المنفعه و کم بازده سوق می‌دهد. تمام این فرایند به عنوان بخشی از سیاست‌های حمایتی دولت برای رسیدن به اهدافش اجرا می‌شود.
معافیت مالیاتی در کشورهای دیگر نیز به عنوان روشی برای توسعه اقتصادی مورد توجه قرار دارد. به عنوان مثال در امریکا به جز کشاورزی ۲۲/۵ میلیون شغل وجود دارد که نود و نه درصد آن را کسب و کارهای کوچک تشکیل می‌دهند. به همین دلیل قانون امتیازاتی از جمله معافیت مالیاتی را برای آنها پیشبینی کرده است.
به طور کلی می‌توان اهداف دولت‌ها از اجرای معافیت مالیاتی را اینطور جمع‌بندی کرد:
۱. دولت‌ها با استفاده از معافیت مالیاتی تلاش می‌کنند نقدینگی را به سمت طرح‌های عام المنفعه و کم بازده سوق دهند.
۲. هدف دولت از برخی معافیت‌های مالیاتی، اهداف استراتژیک و ایدئولوژیک است.
۳. معافیت از مالیات در کشورهای مختلف یک روش ارفاقی- تشویقی برای جهت دادن به بازار سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود.
قانون معافیت مالیاتی در مورد مالیات‌های غیرمستقیم
در ایران مالیات به دو دسته تقسیم می‌شود.
- مالیات مستقیم
- مالیات غیرمستقیم
منظور از مالیات غیرمستقیم، مالیاتی است که بر روی کالاهای مصرفی و خدمات وضع می‌شود. بنابراین مالیات غیرمستقیم را مردم (مصرف کننده) باید بپردازند. از آنجا کهاین نوع مالیات به طور مستقیم دریافت نمی‌شود، و با واسطه به حساب اداره مالیات واریز می‌شود، به آن مالیات غیرمستقیم معاف از مالیات می‌گویند.
بیشتر افراد معمولاً با مالیات غیرمستقیم مشکلی ندارند مگر آن که وقتی رسید خرید خود را دریافت می‌کنند مو را از ماست بیرون بکشند! بیشتر چالش آنها با مالیات‌های مستقیم است. چرا که این نوع مالیات مستقیماً روی درآمد آنها تأثیر می‌گذارد و موجب کاهش درآمدشان می‌شود. به همین دلیل افراد حقیقی و حقوقی سعی می‌کنند یک واحد حسابداری منظم تشکیل دهند و در ارائه مالیات خود دقیق عمل کنند.
معافیت مالیاتی شامل چه مواردی می‌شود؟
تا اینجا درباره معافیت مالیاتی و اهداف اجرایی شدن آن و نیز اثرات مثبت آن بر چرخه اقتصادی گفتیم. اما شاید سؤالی که خیلی‌ها منتظر پاسخ آن هستند این باشد: چه کسانی معاف از مالیات هستند؟ برای بهره مندی از معافیت مالیاتی باید چه شرایطی داشت؟
پیش از آن که به بررسی قوانین و مقررات موجود در این زمینه بپردازیم، لازم است بر این نکته تأکید کنیم که انواع معافیت‌های مالیاتی شامل همه افراد نمی‌شود. زیرا مالیات یکی از راه‌های کسب درآمد دولت از مردم است. وقتی گروه یا اشخاصی از مالیات معاف می‌شوند درآمدهای مالیاتی دولت نیز کاهش می‌یابد.
اگر بخشش مالیاتی اشخاص حقوقی و حقیقی به‌صورت گسترده انجام شود دولت برای جبران کسری درآمد مالیاتی خود، مجبور می‌شود نرخ مالیات را افزایش دهد. در نتیجه گروه‌های دیگر جامعه که از معافیت‌های مالیاتی برخوردار نیستند تحت‌فشار قرار می‌گیرند و آن توزیع عادلانه‌ای که یکی از اهداف قوانین مالیاتی است نقض می‌گردد. بدون شک اعطای معافیت مالیاتی گسترده به گروه‌ها یا فعالیتهای اقتصادی گوناگون منجر به ضعف در نظام اجرایی مالیاتی خواهد شد.
قانون مالیات‌های مستقیم در رابطه با اعطای معافیت‌های مالیاتی تحت نظارت سازمان امور مالیاتی کشور شامل ۱۴ ماده قانونی است که به موجب آنها گروه‌های زیر از پرداخت مالیات معاف خواهند شد. در ادامه، ابتدا گروه‌های مشمول معافیت از مالیات و سپس موارد چهارده‌گانه قانونی به همراه تبصره‌های آنها را به طور دقیق بررسی می‌کنیم.
گروه‌های معاف از مالیات
۱. معافیت مالیات بر حقوق کارگران و کارمندان
۲. معافیت هزینه‌های درمان
۳. معافیت مالیات جوایز علمی و پژوهشی
۴. معافیت اختراع و اکتشاف
۵. معافیت سپرده‌های بانکی
۶. معافیت جهیزیه و مهریه
۷. معافیت فعالیتهای کشاورزی
۸. معافیت حقوق افراد شاغل در مناطق کمتر توسعه یافته
۹. معافیت فعالیتهای آموزشی
۱۰. معافیت فعالیت بخش‌های تعاونی
۱۱. معافیت بخش صادرات
۱۲. معافیت صنایع دستی
۱۳. معافیت فعالیتهای تولیدی، معدنی و گردشگری
۱۴. معافیت سود حاصل از تامین مالی پروژه‌ها
۱۵. معافیت عبور ترانزیت کالا
۱۶. معافیت فعالیت اقتصادی در مناطق آزاد تجاری- صنعتی
۱۷. معافیت مالیات فعالیتهای فرهنگی و هنری
انواع معافیت‌های مالیاتی برای سرمایه‌گذاران مناطق کمتر توسعه یافته
ماده- ۱۳۲ درآمد ابرازی ناشی از فعالیتهای تولیدی و معدنی اشخاص حقوقی غیردولتی در واحدهای تولیدی یا معدنی که از تاریخ اجرای این ماده از طرف وزارتخانه‌های ذیربط برای آنها پروانه بهره‌برداری صادر یا قرارداد استخراج و فروش منعقد می‌شود و همچنین درآمدهای خدماتی بیمارستان‌ها، هتل‌ها و مراکز اقامتی گردشگری اشخاص یادشده که از تاریخ مذکور از طرف مراجع قانونی ذیربط برای آنها پروانه بهره‌برداری یا مجوز صادر می‌شود، از تاریخ شروع بهره‌برداری یا استخراج یا فعالیت به مدت ۵ سال و در مناطق کمتر توسعه یافته به مدت ۱۰ سال با نرخ صفر مشمول مالیات است.
الف- منظور از مالیات با نرخ صفر روشی است که مودیان مشمول آن مکلف به تسلیم اظهارنامه، دفاتر قانونی، اسناد و مدارک حسابداری حسب مورد، برای درآمدهای خود به ترتیب مقرر در این قانون و در مواعد مشخص‌شده به سازمان امور مالیاتی کشور هستند و سازمان مذکور نیز مکلف به بررسی اظهارنامه و تعیین درآمد مشمول مالیات مودیان براساس مستندات، مدارک و اظهارنامه مذکور است و پس از تعیین درآمد مشمول مالیات مودیان، مالیات آنها با نرخ صفر محاسبه می‌شود.
ب- مالیات با نرخ صفر برای واحدهای تولیدی و خدماتی و سایر مراکز موضوع این ماده که دارای بیش از پنجاه نفر نیروی کار شاغل باشند چنانچه در دوره معافیت، هرسال نسبت به سال قبل نیروی کار شاغل خود را حداقل ۵۰ درصد افزایش دهند، به ازای هر سال افزایش کارکنان یک سال اضافه می‌شود.
تعداد نیروی کار شاغل و همچنین افزایش اشتغال نیروی کار در هر واحد با تأیید وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و ارائه اسناد و مدارک مربوط به فهرست بیمه تأمین اجتماعی کارکنان محقق می‌شود. در صورت کاهش نیروی کار از حداقل افزایش مذکور در سال بعد که از مشوق مالیاتی این بند استفاده کرده باشند، مالیات متعلق در سال کاهش، مطالبه و وصول می‌شود. افرادی که بازنشسته، بازخرید و مستعفی می‌شوند کاهش محسوب نمی‌گردد.
پ- دوره برخورداری محاسبه مالیات با نرخ صفر برای واحدهای اقتصادی مذکور موضوع این ماده واقع در شهرکهای صنعتی یا مناطق ویژه اقتصادی به مدت دو سال و در صورت استقرار شهرکهای صنعتی یا مناطق ویژه اقتصادی در مناطق کمتر توسعه یافته، به مدت ۳ سال افزایش می‌یابد.
ت- شرط برخورداری از هرگونه معافیت مالیاتی برای اشخاص حقیقی و حقوقی فعال در مناطق آزاد و سایر مناطق کشور تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موقع مقرر قانونی است. اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقوقی شامل ترازنامه و حساب سود و زیان طبق نمونه‌ای است که توسط سازمان امور مالیاتی تهیه می‌شود.
ث- به منظور تشویق و افزایش سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی در واحدهای موضوع این ماده علاوه بر دوره حمایت از طریق مالیات با نرخ صفر حسب مورد، سرمایه‌گذاری در مناطق کمتر توسعه یافته و سایر مناطق به شرح زیر مورد حمایت قرار می‌گیرد:
۱. در مناطق کمتر توسعه یافته
مالیات سال‌های بعد از دوره محاسبه مالیات با نرخ صفر مذکور در صدر این ماده تا زمانی که جمع درآمد مشمول مالیات واحد به دو برابر سرمایه ثبت و پرداخت‌شده برسد، با نرخ صفر محاسبه می‌شود و بعد از آن، مالیات متعلقه با نرخ‌های مقرر در ماده (۱۰۵) این قانون و تبصره‌های آن محاسبه و دریافت می‌شود.
۲. در سایر مناطق
۵۰ درصد مالیات سال‌های بعد از دوره محاسبه مالیات مذکور در صدر این ماده با نرخ صفر و ۵۰ درصد باقی‌مانده با نرخ‌های مقرر در ماده (۱۰۵) قانون مالیات‌های مستقیم و تبصره‌های آن محاسبه و دریافت می‌شود. این حکم تا زمانی که جمع درآمد مشمول مالیات واحد، معادل سرمایه ثبت و پرداخت‌شده شود، ادامه دارد و بعد از آن، صد درصد مالیات متعلقه با نرخ‌های مقرر در ماده (۱۰۵) این قانون و تبصره‌های آن محاسبه و دریافت می‌شود.
درآمد حمل و نقل اشخاص حقوقی غیردولتی، از مشوق مالیاتی جزءهای (۱) و (۲) این بند برخوردار هستند. اشخاص حقوقی غیردولتی موضوع این ماده که قبل از این اصلاحیه تأسیس شده‌اند، درصورت سرمایه‌گذاری مجدد از مشوق این ماده می‌توانند استفاده کنند.
هرگونه سرمایه‌گذاری که با مجوز مراجع قانونی ذیربط به منظور تأسیس، توسعه، بازسازی و نوسازی واحدهای مذکور برای ایجاد دارایی‌های ثابت به‌استثنای زمین هزینه می‌شود، مشمول حکم این بند است.
ج- استثنای زمین مذکور در انتهای بند (ت) ، در مورد سرمایه‌گذاری اشخاص حقوقی غیردولتی در واحدهای حمل و نقل، بیمارستان‌ها، هتل‌ها و مراکز اقامتی گردشگری صرفاً به میزان تعیین‌شده در مجوزهای قانونی صادرشده از مراجع ذی‌صلاح، جاری نمی‌باشد.
چ- درصورت کاهش میزان سرمایه ثبت و پرداخت‌شده اشخاص مذکور که از مشوق مالیاتی این ماده برای افزایش سرمایه استفاده کرده باشند، مالیات متعلق و جریمه‌های آن مطالبه و وصول می‌شود.
ح- درصورتی‌که سرمایه‌گذاری انجام‌شده موضوع این ماده با مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی با مجوز سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران انجام شده باشد به ازای هر ۵ درصد مشارکت سرمایه‌گذاری خارجی به میزان ۱۰ درصد به مشوق این ماده به نسبت سرمایه ثبت و پرداخت شده و حداکثر تا ۵۰ درصد اضافه می‌شود.
خ- شرکت‌های خارجی که با استفاده از ظرفیت واحدهای تولیدی داخلی در ایران نسبت به تولید محصولات با نشان معتبر اقدام کنند درصورتی‌که حداقل ۲۰ درصد از محصولات تولیدی را صادر نمایند از تاریخ انعقاد قرارداد همکاری با واحد تولید ایرانی در دوره محاسبه مالیات با نرخ صفر واحد تولیدی مذکور مشمول حکم این ماده بوده و در صورت اتمام دوره مذکور، از ۵۰ درصد تخفیف در نرخ مالیاتی نسبت به درآمد ابرازی حاصل از فروش محصولات تولیدی در مدت مذکور در این ماده برخوردار می‌باشند.
د- نرخ صفر مالیاتی و مشوق‌های موضوع این ماده شامل درآمد واحدهای تولیدی و معدنی مستقر در شعاع یکصد و بیست کیلومتری مرکز استان تهران و پنجاه کیلومتری مرکز استان اصفهان و سی کیلومتری مراکز سایر استان‌ها و شهرهای دارای بیش از سیصد هزار نفر جمعیت براساس آخرین سرشماری نفوس و مسکن نمی‌شود.
واحدهای تولیدی فناوری اطلاعات با تأیید وزارتخانه‌های ذیربط و معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور در هر حال از امتیاز این ماده برخوردار می‌باشند. همچنین مالیات واحدهای تولیدی و معدنی مستقر در کلیه مناطق ویژه اقتصادی و شهرکهای صنعتی به استثنای مناطق ویژه اقتصادی و شهرکهای مستقر در شعاع یکصد و بیست کیلومتری مرکز استان تهران با نرخ صفر محاسبه می‌شود و از مشوق‌های مالیاتی موضوع این ماده برخوردار هستند.
درخصوص مناطق ویژه اقتصادی و شهرکهای صنعتی یا واحدهای تولیدی که در محدوده دو یا چند استان یا شهر قرار می‌گیرند، ملاک تعیین محدوده به موجب آیین‌نامه‌ای است که حداکثر سه ماه پس از تصویب این قانون با پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های صنعت، معدن و تجارت و امور اقتصادی و دارایی و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و سازمان حفاظت محیط‌زیست تهیه و به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.
ذ- فهرست مناطق کمتر توسعه‌یافته شامل استان، شهرستان، بخش و دهستان در سه ماهه اول در هر برنامه پنج ساله، توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور با همکاری وزارت امور اقتصادی و دارایی با لحاظ شاخص‌های نرخ بیکاری و سرمایه‌گذاری در تولید تهیه می‌شود و به تصویب هیأت وزیران می‌رسد و تا ابلاغ فهرست جدید، فهرست برنامه قبلی معتبر می‌باشد. تاریخ شروع فعالیت با تأیید مراجع قانونی ذیربط، مناط اعتبار برای احتساب مشوق‌های مناطق کمتر توسعه یافته است.
ر- کلیه تأسیسات ایرانگردی و جهانگردی که قبل از اجرای این‌ماده پروانه بهره‌برداری از مراجع قانونی ذیربط أخذ کرده باشند تا مدت ۶ سال پس از تاریخ لازم‌الاجرا شدن این ماده از پرداخت ۵۰ درصد مالیات بر درآمد ابرازی معاف می‌باشند. حکم این بند نسبت به درآمد حاصل از اعزام گردشگر به خارج از کشور مجری نیست.
ز- صد درصد درآمد ابرازی دفاتر گردشگری و زیارتی دارای مجوز از مراجع قانونی ذیربط که از محل جذب گردشگران خارجی یا اعزام زائر به عربستان، عراق و سوریه تحصیل شده باشد با نرخ صفر مالیاتی مشمول مالیات می‌باشد.
ژ- مالیات با نرخ صفر موضوع این قانون صرفا شامل درآمد ابرازی به جز درآمدهای کتمان‌شده می‌باشد. این حکم در مورد کلیه احکام مالیاتی با نرخ صفر منظور در این قانون و سایر قوانین مجری است.
س- معادل هزینه‌های تحقیقاتی و پژوهشی اشخاص حقوقی خصوصی و تعاونی در واحدهای تولیدی و صنعتی دارای پروانه بهره‌برداری از وزارتخانه‌های ذیربط که در قالب قرارداد منعقده با دانشگاه‌ها یا مراکز پژوهشی و آموزش عالی دارای مجوز قطعی از وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که در چهارچوب نقشه جامع علمی کشور انجام می‌شود.
این موضوع مشروط بر اینکه گزارش پیشرفت سالانه آن به‌تصویب شورای پژوهشی دانشگاه‌ها و یا مراکز تحقیقاتی مربوطه برسد و ناخالص درآمد ابرازی حاصل از فعالیتهای تولیدی و معدنی آنها کمتر از پنج میلیارد ریال نباشد، حداکثر به میزان ۱۰ درصد مالیات ابرازی سال انجام هزینه مذکور بخشوده می‌شود. معادل مبلغ منظور شده به حساب مالیات اشخاص مذکور، به‌عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی پذیرفته نخواهد شد.
دستورالعمل اجرائی این بند با پیشنهاد سازمان امور مالیاتی کشور به تصویب وزرای امور اقتصادی و دارایی، صنعت، معدن و تجارت، علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌رسد.
تبصره ۱- کلیه معافیت‌های مالیاتی و محاسبه با نرخ صفر مالیاتی مازاد بر قوانین موجود مذکور در این ماده از ابتدای سال ۱۳۹۵ اجرا می‌شود.
تبصره ۲- آیین‌نامه اجرائی موضوع این ماده و بندهای آن حداکثر ظرف مدت ۶ ماه پس از ابلاغ قانون توسط وزارتخانه‌های امور اقتصادی و دارایی و صنعت، معدن و تجارت با همکاری سازمان امور مالیاتی کشور تهیه می‌شود و به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.
معافیت‌های مالیاتی شرکت‌های تعاونی روستایی، عشایری و کشاورزی
ماده ۱۳۳- صد درصد درآمد صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی، شرکت‌های تعاونی روستایی، عشایری، کشاورزی، صیادان، کارگری، کارمندی، دانشجویان و دانش‌آموزان و اتحادیه‌های آنها از مالیات‌معاف است.
تبصره- دولت مکلف است معادل مالیات بر درآمد متعلق به آن قسمت از سود ابرازی سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران را که با تصویب مجمع عمومی برای سرمایه‌گذاری در شرکت‌های تعاونی روستایی اختصاص داده می‌شود، پس از وصول و واریز آن به حساب درآمد عمومی کشور، از محل اعتبار ردیف خاصی که به همین منظور در قانون بودجه کل کشور پیشبینی می‌شود در وجه سازمان مذکور مسترد نماید.
معافیت مالیاتی مدارس خاص نگهداری معلولین ذهنی
ماده ۱۳۴- درآمد حاصل از تعلیم و تربیت مدارس غیرانتفاعی اعم از ابتدایی، راهنمایی، متوسطه، فنی و حرفه‌ای، آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای آزاد دارای مجوز از سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی غیرانتفاعی و مهدهای کودک در مناطق کمتر توسعه یافته و روستاها و درآمد مؤسسات نگهداری از معلولین ذهنی و حرکتی بابت نگهداری اشخاص مذکور که حسب مورد دارای پروانه فعالیت از مراجع ذیربط هستند، همچنین درآمد باشگاه‌ها و مؤسسات ورزشی دارای مجوز از سازمان تربیت بدنی حاصل از فعالیتهای منحصراً ورزشی، از پرداخت مالیات معاف هستند. آیین‌نامه اجرایی این ماده به پیشنهاد وزارت امور اقتصادی و دارایی به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
معافیت‌های مالیاتی بیمه عمر در قانون
ماده ۱۳۶- وجوه پرداختی بابت بیمه عمر از طرف مؤسسات بیمه که به‌موجب قراردادهای منعقده بیمه عاید ذینفع می‌شود از معافیت مالیاتی برخوردارند.
معافیت مالیاتی درمانی افراد و خانواده‌ها
ماده ۱۳۷- هزینه‌های درمانی پرداختی هر مؤدی بابت معالجه خود و یا همسر، اولاد، پدر، مادر، برادر و خواهر تحت تکفل در یک سال مالیاتی به شرط این که اگر دریافت‌کننده مؤسسه درمانی یا پزشک مقیم ایران باشد دریافت وجه را گواهی نماید و چنانچه به تأیید وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به علت فقدان امکانات لازم معالجه در خارج از ایران صورت گرفته است.
پرداخت هزینه مزبور به گواهی مقامات رسمی دولت جمهوری اسلامی ایران در کشور محل معالجه یا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رسیده باشد، همچنین حق بیمه پرداختی هر شخص حقیقی به مؤسسات بیمه ایرانی بابت بیمه عمر و بیمه‌های درمانی از درآمد مشمول مالیات مؤدی کسر می‌گردد. در مورد معلولان و بیماران خاص و صعب‌العلاج عــلاوه بر هزینه‌های مذکور هزینه مراقبت و توان‌بخشی آنان نیز قابل کسر از درآمد مشمول مالیات معلول یا بیمار یا شخصی که تکفل او را عهده‌دار است می‌باشد.
ماده ۱۳۷ قانون مالیات های مستقیم مربوط به معافیت های پزشکی است که البته موارد زیر باید در آن در نظر گرفته شود:
- هزینه ها باید به تایید بیمارستان تحت نظر وزارت بهداشت برسند.
- حق بیمه پرداخت شده به مؤسسه‌های بیمه جزو هزینه های قابل قبول است.
- بیمه‌های عمر و زندگی شامل مالیات بر ارزش افزوده هستند.
- در بیماری های صعب العلاج به جز پوشش هزینه های درمانی هزینه‌های توان‌بخشی نیز از ماخذ مالیاتی کسر می‌شوند.
معافیت مالیاتی سود ابرازی، ۵۰ درصد معافیت مالیاتی قانونی
ماده ۱۳۸- به موجب ماده ۳۱ قانون رفع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور مصوب ۱۳۹۴/۲/۱، ماده ۱۳۸ و تبصره‌های آن حذف گردید.
قانون معافیت‌های مالیاتی اماکن زیارتی و مذهبی
ماده ۱۳۹- الف- موقوفات، نذورات، پذیره، کمکها و هدایای دریافتی نقدی و غیر نقدی آستان قدس رضوی، آستان حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع)، آستانه حضرت معصومه، آستان حضرت احمد ابن موسی (شاه‌چراغ)، آستان مقدس حضرت امام خمینی (ره)، مساجد، حسینیه‌ها، تکایا و سایر بقاع متبرکه از معافیت مالیاتی برخوردارند. تشخیص سایر بقاع متبرکه به عهده سازمان اوقاف و امور خیریه است.
ب- کمکها و هدایای دریافتی نقدی و غیر نقدی سازمان هلال‌احمر جمهوری اسلامی مشمول معافیت مالیاتی است.
ج- کمکها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی صندوق‌های پس‌انداز بازنشستگی و سازمان بیمه خدمات درمانی و سازمان تأمین اجتماعی و همچنین حق بیمه و حق بازنشستگی سهم کارکنان و کارفرما و جریمه‌های دریافتی مربوط توسط آنها مشمول معافیت مالیاتی است.
د- کمکها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی مدارس علوم اسلامی از معافیت مالیاتی برخوردارند. تشخیص مدارس علوم اسلامی با شورای مدیریت حوزه علمیه قم است.
ه- کمکها و هدایای دریافتی نقدی و غیر نقدی نهادهای انقلاب اسلامی مشمول معافیت مالیاتی است. تشخیص نهادهای انقلاب اسلامی با هیأت وزیران است.
و- آن قسمت از درآمد صندوق عمران موقوفات کشور که به مصرف عمران موقوفات برسد از معافیت مالیاتی برخوردار است.
ز- درآمد اشخاص از محل وجوه بریه ولی فقیه، خمس و زکات مشمول معافیت مالیاتی است.
ح- آن قسمت از درآمد موقوفات عام که طبق موازین شرعی به مصرف اموری از قبیل تبلیغات اسلامی، تحقیقات فرهنگی، علمی، دینی، فنی، اختراعات، اکتشافات، تعلیم و تربیت و بهداشت و درمان، بنا و تعمیر و نگهداری مساجد و مصلاها و حوزه‌های علمیه و مدارس علوم اسلامی و مدارس و دانشگاه‌های دولتی، مراسم تعزیه و اطعام، تعمیر آثار باستانی، امور عمرانی و آبادانی، هزینه یا وام تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان، کمک به مستضعفان و آسیب دیدگان حوادث ناشی ازسیل و زلزله، آتش سوزی، جنگ و حوادث غیر مترقبه دیگر برسد، مشروط بر اینکه درآمد و هزینه‌های مزبور به تأیید سازمان اوقاف و امور خیریه رسیده باشد، از معافیت مالیاتی برخوردار است.
ط- کمکها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی موسـسات خیریه و عام الـمنفعه که به ثبت رسیده‌اند، مشروط بر این که به موجب اساسنامه آنها صرف امور مذکور در بند (ح) این ماده شود و سازمان امور مالیاتی کشور بر درآمد و هزینه آنها نظارت کند مشمول معافیت مالیاتی است.
ی– کمکها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی و همچنین حق عضویت اعضا مجامع حرفه ای، احزاب و انجمن‌ها و تشکل‌های غیردولتی که دارای مجوز از مراجع ذیربط باشند و وجوهی که به موجب قانون و مقررات مربوط از درآمد یا حق الزحمه اعضای آنها کسر و به حساب مجامع مزبور واریز می‌شود، از معافیت مالیاتی برخوردارند.
ک- موقوفات، کمکها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی انجمن‌ها و هیأت‌های مذهبی مربوط به اقلیت‌های دینی مذکور در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مشروط بر اینکه رسمیت آنها به تصویب وزارت کشور برسد، مشمول معافیت مالیاتی هستند.
ل- فعالیتهای انتشاراتی و مطبوعاتی، فرهنگی و هنری که به موجب مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام می‌شوند، از معافیت مالیاتی برخوردارند.
تبصره ۱- وجوهی که از فعالیتهای غیرانتفاعی و به منظور پیشبرد اهداف و وظایف اشخاص موضوع این ماده از راه برگزاری دوره‌های آموزشی، سمینارها، نشرکتاب و نشریه‌های دوره ای و … در چارچوب اساسنامه آنها تحصیل می‌شود و سازمان امور مالیاتی کشور بر درآمد و هزینه آنها نظارت می‌کند، از معافیت مالیاتی برخوردارند.
تبصره ۲- حکم تبصره (۲) ماده (۲) این قانون در مورد درآمد مشمول مالیات اشخاص موضوع این ماده جاری است.
تبصره ۳- آئین نامه اجرائی موضوع این ماده به وسیله سازمان امور مالیاتی کشور تهیه و با پیشنهاد وزارت امور اقتصادی و دارائی به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید.
تبصره ۴- مفاد این ماده در مواردی که از طرف حضرت امام خمینی (ره) یا مقام معظم رهبری دارای مجوز می‌باشند بر اساس نظر مقام معظم رهبری انجام می‌گیرد.
ماده ۱۴۰- حذف شد.
ماده ۱۴۱
الف- صد در صد درآمد حاصل از صادرات محصولات تمام شده کالاهای صنعتی و محصولات بخش کشاورزی (شامل محصولات زراعی، باغی، دام و طیور، شیلات، جنگل و مرتع) و صنایع تبدیلی و تکمیلی آن و پنجاه درصد درآمد حاصل از صادرات سایر کالاهایی که به منظور دست یافتن به اهداف صادرات کالاهای غیر نفتی به خارج از کشور صادر می‌شوند از معافیت مالیاتی برخوردار هستند. فهرست کالاهای مشمول این ماده در طول هر برنامه به پیشنهاد وزارتخانه‌های امور اقتصادی و دارایی، بازرگانی، کشاورزی و جهاد سازندگی و وزارتخانه‌های صنعتی به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.
ب- صد در صد درآمد حاصل از صادرات کالاهای مختلف که به صورت ترانزیت به ایران وارد شده یا می‌شوند و بدون تغییر در ماهیت یا با انجام کاری بر روی آن صادر می‌شوند مشمول معافیت مالیاتی هستند.
تبصره- زیان حاصل از صدور کالاهای معاف از مالیات در مورد کسانی که غیر از امور صادراتی فعالیت دیگری هم دارند، در محاسبه مالیات سایر فعالیتهای آنان منظور نخواهد شد.
ماده ۱۴۲- درآمد کارگاه‌های فرش دستباف و صنایع دستی و شرکت‌های تعاونی و اتحادیه‌های تولیدی مربوطه از معافیت مالیاتی برخوردار است.
ماده ۱۴۳- معادل ده درصد (۱۰%) از مالیات بر درآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس‌های کالایی پذیرفته شده و به فروش می‌رسد و ده درصد (۱۰%) از مالیات بر درآمد شرکت‌هایی که سهام آنها برای معامله در بورس‌های داخلی یا خارجی پذیرفته می‌شود و پنج در صد (۵%) از مالیات بر درآمد شرکت‌هایی که سهام آنها برای معامله در بازار خارج از بورس داخلی یا خارجی پذیرفته می‌شود، از سال پذیرش تا سالی که از فهرست شرکت‌های پذیرفته شده در این بورس‌ها یا بازارها حذف نشده‌اند با تایید سازمان بخشوده می‌شود.
شرکت‌هایی که سهام آنها برای معامله در بورس‌های داخلی و خارجی یا بازارهای خارج از بورس داخلی یا خارجی پذیرفته شود در صورتی که در پایان دوره مالی به تأیید سازمان حداقل بیست درصد (۲۰%) سهام شناور آزاد داشته باشند معادل دو برابر معافیت‌های فوق از بخشودگی مالیاتی برخوردار می‌شوند.
تبصره ۱- از هر نقل و انتقال سهام و سهم الشرکه و حق تقدم سهام و سهم الشرکه شرکاء در سایر شرکت‌ها مالیات مقطوعی به میزان چهار درصد (۴%) ارزش اسمی آنها وصول می‌شود. از این بابت وجه دیگری به عنوان مالیات بر درآمد نقل و انتقال فوق مطالبه نخواهد شد. انتقال دهندگان سهام و سهم الشرکه و حق تقدم سهام مکلف‌اند قبل از انتقال، مالیات متعلق را به حساب سازمان امور مالیاتی کشور واریز کنند. ادارات ثبت یا دفاتر اسناد رسمی مکلفند در موقع ثبت تغییرات یا تنظیم سند انتقال حسب مورد گواهی پرداخت مالیات متعلق را اخذ و ضمیمه پرونده مربوط به ثبت یا انتقال کنند.
تبصره ۲ – در شرکت‌های سهامی پذیرفته شده در بورس اندوخته صرف سهام مشمول مالیات مقطوع به نرخ نیم درصد (۰/۵%) خواهد بود و به این درآمد مالیات دیگری تعلق نمی‌گیرد. شرکت‌ها مکلفند ظرف سی روز از تاریخ ثبت افزایش سرمایه آن را به حساب سازمان امور مالیاتی کشور واریز کنند.
ماده ۱۴۳ مکرر- از هر نقل و انتقال سهام و حق تقدم سهام شرکت‌ها اعم از ایرانی و خارجی در بورس‌ها یا بازارهای خارج از بورس دارای مجوز، مالیات مقطوعی به میزان نیم درصد (۰/۵%) ارزش فروش سهام و حق تقدم سهام وصول خواهد شد و از این بابت وجه دیگری به عنوان مالیات بر درآمد نقل و انتقال سهام و حق تقدم سهام و مالیات بر ارزش افزوده خرید و فروش مطالبه نخواهد شد. کارگزاران بورس‌ها و بازارهای خارج از بورس مکلفند مالیات یاد شده را به هنگام هر انتقال از انتقال دهنده وصول و به حساب تعیین شده از طرف سازمان امور مالیاتی کشور واریز نمایند و ظرف ده روز از تاریخ انتقال، رسید آن را به همراه فهرستی حاوی تعداد و مبلغ فروش سهام و حق تقدم مورد انتقال به اداره امور مالیاتی محل ارسال کنند.
تبصره ۱- تمامی درآمدهای صندوق سرمایه‌گذاری در چهارچوب این قانون و تمامی درآمدهای حاصل از سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار موضوع بند (۲۴) ماده (۱) قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۸۴ و درآمدهای حاصل از نقل و انتقال این اوراق یا درآمدهای حاصل از صدور و ابطال آنها از پرداخت مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده موضوع قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب ۲/۳/۱۳۸۷معاف است و از بابت نقل و انتقال آنها و صدور و ابطال اوراق بهادار یاد شده مالیاتی مطالبه نخواهد شد.
تبصره ۲- سود و کارمزد پرداختی یا تخصیصی اوراق بهادار موضوع تبصره (۱) این ماده به استثنای سود سهام و سهم الشرکه شرکت‌ها و سود گواهی‌های سرمایه‌گذاری صندوق‌ها، مشروط به ثبت اوراق بهادار یاد شده نزد سازمان جزو هزینه‌های قابل قبول برای تشخیص درآمد مشمول مالیات ناشر این اوراق بهادار محسوب می‌شود.
تبصره ۳- در صورتی که هر شخص حقیقی یا حقوقی مقیم ایران که سهامدار شرکت پذیرفته شده در بورس یا بازار خارج از بورس، سهام یا حق تقدم خود را در بورس‌ها یا بازارهای خارج از بورس خارجی بفروشد از این بابت مشمول معافیت مالیاتی در ایران خواهد بود.
تبصره ۴- صندوق سرمایه گذاری مجاز به هیچگونه فعالیت اقتصادی دیگری خارج از مجوزهای صادره از سوی سازمان نیست.
تبصره ۵- نقل و انتقال اوراق بهادار بازارگردانی بازارگردانان دارای مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار در بورس و فرابورس از پرداخت مالیات مقطوع نیم‌درصد (۵ /۰%) این ماده، معاف است.
ماده ۱۴۴- جهیزیه منقول و مهریه اعم از منقول و غیرمنقول و جوایز علمی و بورس‌های تحصیلی و همچنین درآمدی که بابت حق اختراع یا حق اکتشاف عاید مخترعین و مکتشفین می‌گردد بطور کلی و نیز درآمد ناشی از فعـالیت‌های پژوهـشی و تحـقیقاتی مراکزی که دارای پـروانه تحـقیق از وزارتخانه‌های ذی صلاح هستند، به مدت ده سال از تاریخ اجرای این اصلاحیه طبق ضوابط مقرر در آیین نامه ای که به پیشنهاد وزارتخانه‌های فرهنگ و آموزش عالی، بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و امور اقتصادی و دارایی به تصویب هیات وزیران خواهد رسید، مشمول معافیت مالیاتی می‌شوند.
ماده ۱۴۵- سود دریافتی به هر عنوان در موارد زیر از معافیت مالیاتی برخوردار است:
۱- سود متعلق به سپرده‌های مربوط به کسور بازنشستگی و پس‌انداز کارمندان و کارگران نزد بانک‌های ایرانی در حدود مقررات استخدامی مربوطه.
۲– سود یا جوایز متعلق به حساب‌های پس انداز و سپرده‌های مختلف نزد بانک‌های ایرانی یا موسسات اعتباری غیر بانکی مجاز. این معافیت شامل سپرده‌هایی که بانک‌ها یا موسسات اعتباری غیر بانکی مجاز نزد هم می‌گذارند نخواهد بود.
۳- جوایز متعلق به اوراق قرضه دولتی و اسناد خزانه.
۴- سود پرداختی بانک‌های ایرانی به بانک‌های خارج از ایران بابت اضافه برداشت و سپرده ثابت به شرط معامله متقابل.
۵- سود و جوایز متعلق به اوراق مشارکت.
تبصره- در مواردی که در قانون مالیات‌های مستقیم به بانک‌ها اشاره می‌شود امتیازات، تسهیلات، ترجیحات و تکالیف ذکر شده شامل موسسات اعتباری غیر بانکی که به موجب قانون یا با مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تاسیس شده‌اند یا می‌شوند نیز خواهد شد.
ماده ۱۴۶- کلیه معافیت‌های مدت دار که به موجب قوانین مالیاتی و مقررات قبلی مقرر شده است با رعایت مقررات مربوط تا انقضا مدت به قوت خود باقی است.
تبصره- مالیات سود متعلق به قبوض اقساطی اصلاحات ارضی کماکان بخشوده خواهد بود.
معافیت مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی
یکی دیگر از انواع معافیت مالیاتی در سال ۱۴۰۱ مربوط به اشخاص حقیقی و اشخاص حقوقی است.
معافیت‌های مالیاتی اشخاص حقوقی
الف – مطابق تبصره ۶ ماده ۱۰۶ درآمد مشمول مالیات ابرازی شرکت‌ها و اتحادیه‌های تعاونی متعارف و شرکت‌های تعاونی سهامی عام مشمول ۲۵ درصد تخفیف از نرخ موضوع ماده ۱۰۵ هستند.
مطابق ماده ۱۴۵ سود دریافتی در موارد زیر از پرداخت مالیات معاف است:
۱. سود متعلق به سپرده‌های مربوط به کسورات بازنشستگی و پس‌انداز کارمندان و کارگران نزد بانک‌ها؛
۲. سود یا جوایز متعلق به حساب‌های پس‌انداز و سپرده‌های مختلف نزد بانک‌ها یا مؤسسات اعتباری غیربانکی مجاز؛
۳. جوایز متعلق به اوراق قرضه دولتی و اسناد خزانه؛
۴. سود پرداختی بانک‌های ایرانی به بانک‌های خارج از ایران بابت اضافه برداشت (اور درافت) و سپرده ثابت به شرط معامله متقابل؛
۵. سود و جوایز متعلق به اوراق مشارکت؛
جمع‌بندی
معافیت مالیاتی یعنی خروج قانونی برخی از منابع درآمدی و سرمایه‌ای از شمول پرداخت مالیات. همه اشخاص، اعم از حقیقی، شرکت‌ها و مؤسسات، مشمول مالیات می‌شوند. اشخاص و گروه‌هایی که مجاز به برخورداری از معافیت مالیاتی هستند به طور کامل معرفی شدند و شرایط قانونی آنها توضیح داده شد.
ما در این مقاله به صورت کامل انواع معافیت‌های مالیاتی در سال ۱۴۰۱ را بررسی کردیم. این مقاله بر اساس سه منبع مختلف و با مقایسه اطلاعات آنها با یکدیگر و درستی‌سنجی کامل نوشته شده است. بنابراین می‌تواند به عنوان یک مرجع معتبر مورد استناد قرار بگیرد.