تا به حال شده که اسم یک خدمت یا محصول بانکی را شنیده باشید اما معنی آن را ندانید؟ این به دلیل تنوع و گستردگی بسیار زیاد مفاهیم و اصطلاحات بانکی است. آشنایی با اصطلاحات بانکی و مفاهیم بانکداری اهمیت دارد. چرا؟ به دلیل این که در عصر حاضر فناوری مالی، خدمات بانکداری الکترونیک، بانکداری باز، نئوبانک و… شکل‌های کاملاً جدیدی از خدمات بانکداری و بانک‌پذیری را معرفی کرده‌اند. این اشکال جدید بانکداری نه تنها بر امور مالی بلکه بر فرهنگ و سبک زندگی ما تأثیر کاملاً آشکاری گذاشته‌اند. مؤسسات مالی، خدمات آنها، محصولاتشان و فرایندهای درون سازمانی و برون سازمانی این مؤسسات آنچنان پیچیده و متنوع شده‌اند که گاهی احساس می‌کنیم تا چه حد مفاهیم بانکداری و اصطلاحات بانکی را نمی‌شناسیم.
این عدم آگاهی فقط یک نقص در اطلاعات عمومی نیست. بلکه از این جهت که زندگی شخصی و کسب و کار همه‌ی ما با فناوری مالی تنیده شده است، اهمیت دارد. زیرا ممکن است نتوانیم خدمت یا محصولی که به آن نیاز داریم را به درستی تشخیص دهیم و آن را انتخاب کنیم.
در این مقاله می‌خواهیم به بررسی و تعریف اصطلاحات بانکی و مفاهیم بانکداری بپردازیم. چه کسب و کاری پویا داشته باشید چه مدیریت مالی شخصی عادت رفتاریتان باشد، این مقاله می‌تواند برای شما بسیار مفید واقع شود.
اصطلاحات بانکی مربوط به نهادها، مؤسسات و اشخاص
قبل از این که مفاهیم و اصطلاحات بانکی را تعریف کنیم، برای راحتی، آنها را بر اساس موضوع به چند دسته تقسیم می‌کنیم:
- اصطلاحات بانکی مربوط به سازمان‌ها و مؤسسات؛
- اصطلاحات بانکی مربوط به خدمات مالی مثل پرداخت، تسویه حساب و…؛
- اصطلاحات بانکی مربوط به محصولات بانکی ملموس و ناملموس؛
- اصطلاحات بانکی مربوط به امنیت مصرف کننده؛
- اصطلاحات بانکی مربوط به فرایندها؛
در این بخش مؤسسات و سازمان‌های مالی را تعریف می‌کنیم.
بانک مرکزی
بانک مرکزی نهاد مرجع تنظیم ضوابط کاری بانک‌ها و رسیدگی به امور آنها است. این نهاد بالاترین مرجع بانکی کشور است و علاوه بر تنظیم ضوابط، وظایف دیگری همچون صدور مجوز PSP برای شرکت‌هایی که شرایط لازم برای دریافت آن را دارند،بر عهده دارد. چاپ اسکناس، تنظیم حجم پول در گردش، نگهداری فلزات گرانبها و ارزهای متعلق به دولت، نگهداری ذخایر قانونی و موجودی نقدی بانک‌ها، ایجاد امکانات اعتباری برای بانک‌های تجاری، عملیات تسویه حساب بین بانک‌ها، صندوقداری و نمایندگی مالی برای عملیات بانکی دولت، اجرای سیاست پولی و کنترل حجم اعتبارات از مهم‌ترین وظایف بانک مرکزی است. بانک مرکزی مسئولیت کنترل شبکه‌ی بانکی را بر عهده دارد و سایر بانک‌ها را در جهت ارائه‌ی خدمت و هماهنگی با اقتصاد به فعّالیت وا می‌دارد.
بانک
بانک یک نهاد رسمی و قانونی است که تحت مجوز بانک مرکزی، در نظام مالی افراد جامعه، شرکت‌ها و… فعالیت می‌کند. فعالیت‌های مالی بانک‌ها شامل پس‌انداز، نقل و انتقال پول، اعطای وام و سرمایه‌گذاری می‌شود. تجهیز و توزیع اعتبارات، عملیات اعتباری، عملیات مالی، خرید و فروش ارز، نقل و انتقال وجوه، وصول مطالبات اسنادی و سود سهام مشتریان، پرداخت بدهی مشتریان، قبول امانات، نگهداری سهام و اوراق بهادار و نگهداری اشیای قیمتی مشتریان از دیگر وظایف بانک است.
مؤسسه مالی و اعتباری
مؤسسه‌ای است که از طریق جذب سپرده‌های مجاز بانکی (به استثنای سپرده قرض الحسنه جاری) و استفاده از سایر ابزارهای مالی، اقدام به تجهیز منابع می‌کند و این منابع را در جهت ارائه‌ی تسهیلات اعتباری به متقاضیان دریافت منابع مالی به کار می‌برد. مؤسسه مالی و اعتباری اختیارات و دامنه‌ی فعالیت محدودتری نسبت به بانک دارد. اساسنامه‌ی بانک باید به تصویب شورای پول و اعتبار برسد در حالی که چنین الزامی برای مؤسسه مالی و اعتباری وجود ندارد. مؤسسه مالی و اعتباری به شبکه‌ی شتاب متصل نیست. همچنین این نهاد اجازه ندارد تا تبدیل شدن به بانک، فعالیت‌های ارزی داشته باشد.
شرکت‌های پرداخت آنلاین (PSP)
شرکت‌های PSP تعداد محدودی (در حال حاضر ۱۲ شرکت) شرکت هستند که به فروشگاه‌های اینترنتی و فروشندگان آنلاین، خدمات درگاه پرداخت ارائه می‌کنند. این شرکت‌ها در واقع رابط بین فروشگاه‌ها و شبکه‌ی شاپرک هستند. آسان پرداخت، الکترونیک سامان و به پرداخت ملت چند نمونه از شرکت‌های PSP هستند.
شرکت‌های پرداخت‌یار
با فراگیر شدن روزافزون خرید اینترنتی و بالا رفتن تعداد فروشگاه‌های آنلاین، زیرساخت‌های شرکت‌های PSP و فناوری آنها دیگر پاسخ‌گوی نیاز بازار نبودند. از طرفی عبور از مراحل پیچیده‌ی قانونی و ارائه‌ی مجوزهای لازم برای ثبت‌نام و دریافت سرویس درگاه پرداخت از شرکت‌های PSP، سبب شد بسیاری از کسب و کارهای کوچک امکان دسترسی به این خدمات را نداشته باشند. شرکت‌های پرداخت‌یاری با هدف ارتقای کیفی روش‌های پرداخت به وجود آمدند. کار اصلی پرداخت‌یارها ایجاد ارتباط بین فروشگاه‌های اینترنتی و شرکت‌های PSP است. به این ترتیب بخشی از پیچیدگی‌های اداری و موانع قانونی جهت دریافت درگاه پرداخت فروشگاه‌های اینترنتی برطرف می‌شود. یادآوری این نکته نیز اهمیت دارد که پرداخت‌یارها فقط برای پرداخت‌های غیر کارتی (اینترنتی) خدمات ارائه می‌دهند. وندار، زرین پال و آی‌دی پی نمونه‌ی شرکت‌های پرداخت‌یار هستند.
واحد نهادی
واحدهای اقتصادی‌ای هستند که می‌توانند به نام خود، مالک دارایی شوند، بدهی به بار بیاورند، به فعالیت‌های اقتصادی بپردازند و با واحدهای دیگر وارد انواع مبادلات شوند.
بنگاه
بنگاه واحد نهادی‌ای است که به تولید کالاها و خدمات اشتغال دارد و می‌تواند به صورت شرکت، شبه شرکت، موسسه غیرانتفاعی یا بنگاه غیرشرکتی باشد.
تمام این مفاهیم در سایت بانک مرکزی به طور رسمی تعریف شده‌اند. در اینجا برای جلوگیری از طولانی شدن مطلب، فقط مهم‌ترین و رایج‌ترین آنها را توضیح می‌دهیم.
شرکت
بر اساس تعریف بانک مرکزی، شرکت به واحد یا شخص حقوقی اطلاق می‌شود که به منظور تولید کالا و خدمات برای عرضه به بازار ایجاد می‌شود. فروش محصولات بازار، همراه با سایر درآمدهای مالی را می‌توان منابع سود مالکان محسوب نمود. مالکان شرکت همان سهام‌داران آن هستند که به منظور اداره‌ی شرکت اقدام به تعیین مدیران شرکت می‌نمایند.
کارگاه
کارگاه، بنگاه یا بخشی از یک بنگاه است که در محلی مشخص استقرار داشته و تنها یک فعالیت مولد (غیر پشتیبان) در آن انجام می‌شود. در صورت انجام چند فعالیت، یکی از فعالیت‌ها به علت وزن غالب در ارزش افزوده‌ی کارگاه، فعالیت اصلی آن تلقی می‌شود.
شخص حقیقی
هر شخصی که دارای مدارک شناسایی معتبر می‌باشد، به‌عنوان فرد حقیقی شناخته می‌شود.
شخص حقوقی
افراد حقوقی در اصطلاحات بانکی اعتبار مادی یک سازمان، نهاد و یا شرکت هستند.
سرمایه‌گذار
شخص حقیقی یا حقوقی که سرمایه و دارایی خود را به کسب سود در تجارت، صنعت و یا سایر روش‌های سرمایه‌گذاری اختصاص می‌دهد.
اصطلاحات بانکی و مفاهیم بانکداری مربوط به خدمات مالی
مهم‌ترین اصطلاحات بانکی در دسته‌ی خدمات مالی مربوط به انواع حساب‌های بانکی و خدمات پرداخت مثل شبکه‌ی شاپرک است.
سپرده سرمایه‌گذاری مدت‌دار
سپرده سرمایه‌گذاری مدت‌دار نوعی حساب بانکی است که صاحب آن متعهد می‌شود تنها در تاریخ معینی، مثلاً یک سال پس از افتتاح حساب، حق برداشت از حساب خود را داشته باشد. سپرده سرمایه‌گذاری مدت‌دار دو نوع است: کوتاه مدت و بلند مدت.
سپرده کوتاه مدت
حساب سپرده کوتاه مدت عادی سپرده بانکی‌ای است که این ویژگی‌ها را با هم دارد: به آن سود تعلق می‌گیرد، صاحب حساب بدون محدودیت امکان برداشت و واریز روزانه از آن را دارد، سودی که به آن پرداخت می‌شود بسیار کمتر از سودی است که به سپرده طولانی مدت اختصاص می‌یابد، اما در عوض دارنده‌ی این حساب مجاز است تا عملیات روزانه‌ی بانکی خود را با کارت بانکی، تلفن بانک و سامانه‌های اینترنتی انجام دهد. نرخ سود علی‌الحساب سپرده کوتاه مدت عادی، به صورت ماه شمار حساب می‌شود. میزان این سود را بانک مرکزی تعیین می‌کند.
سپرده بلندمدت
همانطور که در مقاله‌ی بانکداری چیست توضیح دادیم، سپرده‌گذاران سرمایه‌ی خود را در بانک‌ها پس‌انداز می‌کنند و بانک‌ها با اندوخته سپرده‌گذاران سرمایه‌گذاری می‌کنند و با پرداخت سود، آنها را در این سرمایه‌گذاری شریک می‌کنند. اصل و میزان سود این سپرده‌ها از طرف بانک‌ها تضمین می‌شود. بنابراین سپرده‌گذاران امکان برداشت از حساب سپرده بلند مدت را ندارند. اگر صاحب حساب بخواهد از سپرده خود برداشت نماید باید سپرده بلند مدت خود را ابطال کند.
سپرده قرض‌الحسنه
افتتاح کنندگان حساب سپرده قرض‌الحسنه پول خود را به بانک می‌سپارند تا بانک برای سرمایه‌گذاری در صنایع و کارهای عمرانی از آن استفاده کند. هیچ سودی به سپرده قرض‌الحسنه تعلق نمی‌گیرد. سپرده قرض الحسنه دو نوع است: پس انداز و جاری.
سپرده قرض الحسنه پس انداز
سپرده‌ای است که به آن سود تعلق نمی‌گیرد و برای اهداف خیرخواهانه و انسان‌دوستانه، و نیز استفاده از خدمات بانکی افتتاح می‌شود. محدودیتی در برداشت از این حساب وجود ندارد. معمولاً بانک‌ها برای تشویق افراد به افتتاح حساب قرض‌الحسنه پس‌انداز، بین این حساب‌ها قرعه‌کشی می‌کنند و به برنده جایزه می‌دهند.
سپرده قرض الحسنه جاری
حساب قرض الحسنه جاری نوعی حساب قرض‌الحسنه است که سودی به آن اختصاص نمی‌یابد. ویژگی اصلی این نوع حساب این است که برای پرداخت وجه در آینده افتتاح می‌شود. یعنی دارنده‌ی سپرده قرض‌الحسنه جاری می‌تواند در وجه خود یا اشخاص حقیقی و حقوقی چک صادر کند. برداشت از حساب قرض‌الحسنه جاری از طریق چک امکان‌پذیر است ولی برخی از بانک‌ها امکان برداشت از طریق کارت‌بانکی را نیز فراهم کرده‌اند.
بانکداری الکترونیک
بانکداری الکترونیک، بر خلاف آنچه ممکن است بعضی افراد تصور کنند، دسترسی ۲۴ ساعته به موجودی حساب بانکیشان نیست. در واقع بانکداری الکترونیک گستره‌ی وسیعی از خدمات گوناگون بانکی را شامل می‌شود که به صورت غیر حضوری، در کلیه ساعات شبانه روز، از طریق درگاه‌های مختلف (پایانه فروش، اینترنت، تلفن ثابت و همراه و …) در دسترس مصرف‌کننده قرار دارند.
تراکنش
به هرگونه عملیات بانکی در شبکه‌ی بانکی کشور، تراکنش گفته می‌شود. تراکنش شامل برداشت وجه، انتقال وجه، خرید به صورت آنلاین یا با دستگاه خودپرداز و کارت‌خوان، واریز وجه، پرداخت قبض، پرداخت حق بیمه، پرداخت اقساط و… است.
پول الکترونیک
پول الکترونیک یکی از اصطلاحات بانکی مربوط به فرهنگ بانکداری نوین است. در واقع این پول، نه پول واقعی بلکه نوعی اعتبار است که در قالب اعداد و ارقام به صورت الکترونیکی به حساب مشتری اختصاص داده می‌شود و مشتری می‌تواند آن را مثل پول واقعی خرج کند. کارت بانکی و کیف پول الکترونیک رایج‌ترین شکل‌های نگهداری و هزینه‌کرد پول الکترونیک هستند. بیشترین کاربرد پول الکترونیک در خریدهای اینترنتی و خریدهای مبتنی بر کارت بانکی است.
پایانه فروش/ کارت‌خوان
پایانه‌ی فروش یا همان دستگاه کارت‌خوان، یک دستگاه الکترونیکی است که می‌تواند برخی از خدمات بانکی را به صورت درجا در محل برای پذیرنده‌ی آن انجام دهد. رایج‌ترین مورد استفاده‌ی این دستگاه برای نقل و انتقال پول در فروشگاه‌ها است. مشتری با استفاده از این دستگاه هزینه‌ی خرید خود را از کارت بانکیش به حساب پذیرنده دستگاه (فروشنده) انتقال می‌دهد. استعلام موجودی، خرید اعتبار برای خط تلفن همراه، انتقال وجه و… نیز از امکانات دیگر دستگاه کارت‌خوان هستند.
درگاه پرداخت
هر بانک برای انجام تراکنش‌های آنلاین، یک راه ارتباطی در اینترنت برای فروشگاه‌های اینترنتی و کاربران فراهم کرده است که به آن درگاه پرداخت می‌گویند. با کمک درگاه پرداخت اینترنتی می‌توان تراکنش‌های مالی را به صورت اینترنتی انجام داد. برای تشخیص درگاه پرداخت امن و معتبر، مقاله‌ی تشخیص درگاه پرداخت امن وندار را بخوانید.
شبکه شتاب (شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی)
شتاب شبکه‌ی اصلی انتقال وجه و تراکنش‌های بانکی در نظام بانکی کشور است. تمام دستگاه‌های خودپرداز، دستگاه‌های کارت‌خوان و درگاه‌های پرداخت اینترنتی به شبکه شتاب متصل هستند. سقف انتقال پول در شبکه شتاب از طریق دستگاه خودپرداز در هر شبانه روز حداکثر ۳ میلیون تومان بود که در دوران کرونا افزایش یافته است. با مراجعه به شعبه‌ی بانک یا از طریق نت بانک می‌توان محدودیت سقف انتقال روزانه را تغییر داد یا حذف کرد. هرچند برای مبالغ بالا، سامانه‌ی ساتنا گزینه‌ی بسیار ایده‌آل‌تری است. انتقال وجه بین بانکی کارمزد جزئی دارد که از ۵۰۰ تومان شروع می‌شود و بسته به مبلغ تراکنش متغیر است. اگر بانک مبدأ و مقصد یکی باشد، انتقال وجه بدون کارمزد انجام می‌شود.
شاپرک
شاپرک مخفف «شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی» است. این شرکت یک نهاد حاکمیتی است که به عنوان رابط میان بانک مرکزی، شبکه‌ی بانکی کشور و شرکت‌های ارائه کننده‌ی خدمات پرداخت عمل می‌کند.
بزرگ‌ترین دستاورد راه‌اندازی شاپرک این است که فعالیت‌های شرکت‌های ارائه دهنده‌ی خدمات بانکداری الکترونیک بر مبنای استاندارد یکسانی انجام می‌گیرد و این کار، بانک مرکزی را قادر می‌سازد تا نظارت دقیق و همه جانبه‌ای بر انجام عملیات بانکی، که از طریق پایانه‌های فروش صورت می‌گیرد، داشته باشد. هر تراکنش اینترنتی یا کارتی در کشور فقط از طریق شاپرک انجام می‌شود.
سامانه ساتنا (سامانه تسویه ناخالص آنی)
درباره‌ی سامانه‌های پرداخت ساتنا و پایا در مقاله‌ی معرفی انواع روش‌های واریز بانکی به طور مفصل توضیح داده‌ایم. ساتنا یک سامانه‌ی الکترونیکی است که جایگزین چک‌های رمزدار بین بانکی شده است. این روش عموماً برای شرکت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و کارمزد آن ۰/۰۲ درصد (دو صدم درصد) از مبلغ هر تراکنش، تا سقف ۲۵ هزار تومان است. ساتنا به صورت آنی و فوری مبالغ بین ۵۰ میلیون تومان به بالا را به هر حسابی در هر بانکی منتقل می‌کند. این نوع روش انتقال وجه تنها از طریق داشتن شماره شبای حساب مبدأ و مقصد امکان‌پذیر است. لازم به ذکر است که عملیات تسویه در ساتنا تنها در روزهای کاری انجام می‌شود.
سامانه پایا
سامانه‌ی پایا نیز مثل ساتنا یک روش جایگزین پرداخت است که برای آسان‌تر شدن فرایند پرداخت‌های دوره‌ای، مثل اقساط و حق اشتراک، کاربرد و محبوبیت زیادی پیدا کرده است.
برای آشنایی بیشتر با این روش پرداخت می‌توانید به برداشت خودکار ابزارها و امکانات وندار مراجعه کنید.
سیکل پایا
برخلاف ساتنا که در آن انتقال وجه به صورت آنی انجام می‌شود، در پایا واریز در طول شبانه روز در بازه‌های زمانی مشخص و از پیش تعیین شده صورت می‌گیرد. همچنین، دستور پرداخت‌هایی که خارج از ساعات کاری ارسال می‌شوند، در اولین فرصت (اولین چرخه اولین روز کاری) انجام می‌شوند. این بازه‌های زمانی «سیکل پایا» نام دارند. در سامانه پایا اگر حواله صادر شده طی روز و ساعت کار اداری صادر شود، همان روز به حساب مقصد واریز خواهد شد. اما اگر حواله صادر شده در روز تعطیل و یا خارج از ساعت کار بانک‌ها صادر شده باشد، روز کاری بعد به حساب مقصد واریز می‌شود. این نوع روش انتقال وجه نیز تنها از طریق داشتن شماره شبای حساب مبدأ و مقصد امکان‌پذیر است.
شماره شبا (شماره حساب بانکی ایرانیان)
شبا یکی از پرکاربردترین اصطلاحات بانکداری نوین است. شماره شبا یک شناسه ۲۴ رقمی است که این ارقام پس از کد کشور ایران یعنی «IR» قرار می‌گیرند. ساختار شماره شبا به این صورت است: ۲ رقم کنترل صحت ساختار، ۳ رقم شناسه بانک، ۱ رقم نوع حساب، ۱۸ رقم برگرفته از شماره حساب.
این شماره هم برای یکپارچه کردن حساب‌های بانکی مشتریان، هم برای تراکنش‌های داخلی و هم برای تراکنش‌های بین‌المللی ایجاد شده است. تخصیص کد شبا به حساب‌های بانکی فارغ از سیستم درونی هر بانک است اما در تولید آن از شماره حساب داخلی بانک استفاده می‌شود.
چکاوک (سامانه انتقال تصویر چک)
سامانه چکاوک نوعی سامانه انتقال وجه درون بانکی است. در این روش، بعد از اینکه مشتری چک را به بانک تحویل داد، بانک چک را اسکن می‌کند و تصویر آن را همراه با شماره حساب و نام ذینفع با استفاده از بارکد خوان یا به صورت دستی وارد سامانه می‌کند. بعد از تأیید شعبه، چک به همراه اطلاعاتش به بانک بدهکار منتقل می‌شود. در آنجا بعد از کنترل موجودی، پول به حساب مشتری واریز می‌شود.
وام
قرضی که بانک یا اشخاص حقیقی به شخص دیگری برای هدفی خاص اعطا می‌نمایند. شخص (حقیقی یا حقوقی) در ازای تضامین، متعهد می‌شود مبلغ وام را در سررسیدهای معین، با سود مشخص، به بانک برگرداند.
سامانه سحاب
این امکان را برای مشتریان بانک فراهم می‌آورد تا بتوانند به سایر بانک‌های عضو شتاب حواله ارسال کنند.
سوییفت
نقل و انتقال مالی بین بانکی در سطح بین‌المللی بین بانک‌های کشورها از طریق یک سیستم یکپارچه بین بانکی به نام سوییفت انجام می‌شود.
برای آشنایی بیشتر با سوییفت، مقاله فینتک در ایران: اکوسیستم ۲۰ ساله را بخوانید.
اصطلاحات بانکی مربوط به محصولات بانکی ملموس و ناملموس
منظور از محصولات بانکی ملموس و ناملموس هر آن چیزی است که به صورت شیء، سند و… وجود دارد و خدمات بانکی و فرایندهای مختلف شامل آن نمی‌شوند.
پول
پول را به شکل‌های گوناگونی تعریف کرده‌اند. تعریف پول از نظر قانون عبارت است از سندی که به واسطه‌ی پشتوانه‌ی قانونی و اعتبار دولت می‌توان از آن برای خرید و فروش استفاده کرد و ارزش هر چیزی را نسبت به آن تعیین نمود. تعاریف دیگری نیز بر مبنای «مصادیق» و «مقبولیت عامه به عنوان وسیله‌ی تبادل» برای پول وجود دارد. با توجه به اشکالات وارد بر هر سه مبنای ذکر شده، برخی از اقتصاددان‌ها عقیده دارند که تعریف مناسب، تنها از طریق شناخت وظایف پول امکان‌پذیر است. بر اساس این تعریف، پول چیزیست که سه وظیفه اصلی مشخص دارد: وسیله مبادله، واحد شمارش و ذخیره ارزش.
نقدینگی
در اصطلاح بانکی، به میزان پول نقد موجود در صندوق بانک نقدینگی گفته می‌شود.
کارت‌های بانکی
کارت‌های بانکی ابزاری هستند برای پرداخت، نقل و انتقال و خرید به صورت فیزیکی و اینترنتی. این کارت‌ها جانشین پول نقد هستند و مفهوم پول الکترونیک با وجود آنها معنا پیدا می‌کند. کارت‌های صادر شده از طرف بانک‌ها به دو دسته‌ی کارت‌های نقدی و کارت‌های اعتباری تقسیم می‌شوند.
کارت نقدی
کارت بانکی نقدی یک کارت معمولی است که برای همه‌ی صاحبان سپرده‌های بانکی صادر می‌شود. این کارت‌ها به مصرف‌کننده امکان می‌دهند در دستگاه‌ها و سیستم‌های پذیرنده تراکنش انجام دهند بدون این که نیاز باشد مقادیر زیادی پول نقد به همراه داشته باشند.
کارت اعتباری
بانک‌ها برای اشخاصی که سابقه‌ی طولانی فعالیت و سپرده‌گذاری در بانک و گردش مالی بالایی در حساب خود داشته باشند، کارت اعتباری صادر می‌کنند. این افراد می‌توانند در طول ماه با کارت اعتباری، کالا و خدمات مورد نظر خود را خریداری کنند و در پایان ماه برای تأمین هزینه‌ها اقدام نمایند.
کارت‌های پیش‌پرداخت
از جمله کارت‌های رایج در سیستم بانکی کشور هستند. دو نوع کارت پیش پرداخت تعریف شده است: کارت خرید و کارت هدیه.
کارت خرید
کارت خرید یک کارت بانکی است که از طرف بانک برای اشخاص صادر می‌شود. این کارت در واقع جایگزین بن‌های کاغذی قدیمی شده است که بانک‌ها برای کارمندان مؤسسات مختلف صادر می‌کردند. معمولاً مقدار مشخصی سپرده از قبل در این کارت وجود دارد و مصرف‌کننده هم می‌تواند تا سقف همان مبلغ از موجودی کارت استفاده کند. معمولاً کارت‌های خرید قابل شارژ شدن نیستند. همچنین نمی‌توان از آنها برای انتقال وجه استفاده کرد.
کارت هدیه
کارت هدیه با شکل و شمایلی شبیه به کارت‌های معمولی با مبلغی مشخص و البته بی‌نام صادر می‌شود. این کارت که بیشتر برای اهدای پول کاربرد دارد، امکان استفاده تا سقف موجودی را فراهم می‌آورد. افراد می‌توانند به بانک مراجعه، مبلغ مورد نظرشان را تعیین و حتی طرح کارت را به سلیقه‌ی خودشان انتخاب کنند.
چک
چک یک سند تجاری است که به موجب آن شخص دارنده‌ی حساب، وجهی مشخص را در تاریخی معین به شخصی دیگر یا حساب عامل واگذار می‌کند.
لاشه چک
چکی که وجه آن پرداخت شده و یا تنها جهت ضمانت انجام کاری واگذار شده است، بعد از اجرای تعهد، اصطلاحاً لاشه چک نامیده می‌شود.
چک تضمین شده
چک تضمین شده نوعی چک است که بانک دسته چک آن را برای مشتریان خاص خود صادر می‌کند. دارنده‌ی این چک با خیال راحت می‌تواند برای دریافت وجه آن در زمان سررسید اقدام نماید. زیرا بانک متعهد شده حتی در صورت نبود وجه کافی آن را پرداخت کند.
چک بین بانکی یا رمزدار
چکی است که بانک‌ها برای نقل و انتقال پول بین خود از آن استفاده می‌کنند. این چک به درخواست صاحب سپرده صادر، و وجه آن بعد از صدور چک از حساب شخص خارج می‌شود.
چک تضمین‌شده رمزدار
از سوی بانک صادر می‌شود. به‌موجب این چک، گیرنده‌ی آن می‌تواند آن را در همه‌ی شعب بانک صادرکننده، حتی در صورت کافی نبودن موجودی در حساب مبدأ، نقد نماید.
چک مسافرتی
این چک نیز از طرف بانک برای انتقال پول در زمان مسافرت صادر می‌شود و تنها شعب همان بانک یا عاملین آن بانک می‌توانند آن را نقد کنند.
چک سفید امضاء
چکی که صاحب آن، آن را امضاء کرده اما تاریخ و مبلغی برای آن قید نکرده است.
چک روز
چکی که تاریخ وصول آن اولین روز کاری بعد باشد.
چک مدت‌دار
چکی که تاریخ سررسید آن مدتی بعد از صدور آن باشد.
سفته
سفته یک سند تجاری است که به موجب آن، صادرکننده مبلغ مشخصی را به شخصی معین یا در حساب عامل تعهد می‌دهد. معمولاً سفته به یک قرارداد، توافق یا تفاهم‌نامه پیوست می‌شود که شرایط تعهد صادر کننده در آن مشخص شده است.
برات
یک سند تجاری است که طی آن فرد برات‌گیر متعهد می‌شود تا در زمان مشخص مبلغ مندرج در سند را به شخص ثالث پرداخت نماید. در سیستم طلبکار و بدهکار از برات برای بازگشت پول در تاریخ معین استفاده می‌شود. در واقع برات سندی است که از طرف طلبکار برای شخص بدهکار صادر می‌گردد و شخص بدهکار در صورت تأیید آن متعهد می‌شود که وجه برات را در سررسید معین به طلبکار یا شخصی که طلبکار تعیین کرده پرداخت نماید.
جعاله
جعاله در لغت به معنی دستمزد و اجرت است. در اصطلاح بانکی، جعاله عبارت است از التزام یک طرف به پرداخت پاداش یا اجرت به طرف دیگر (معلوم یا نامعلوم) در ازای انجام کاری مشخص. مثلاً ممکن است شخصی آگهی بزند هرکس کیف مرا پیدا کرد ۱۰۰ هزار تومان پاداش می‌گیرد.
مضاربه
قراردادی است بین صاحب سرمایه (یا بانک) با شخص عامل که قرار است با آن سرمایه تجارت کند و سود آن را بر اساس آنچه در قرارداد تعیین شده، با صاحب سرمایه شریک شود. شرط اساسی درستی مضاربه این است که صاحب سرمایه خطر سرمایه‌گذاری را بپذیرد و عامل هیچ تضمینی نسبت به سرمایه ندهد. در غیر این صورت سرمایه به عنوان قرض تلقی می‌شود.
مشارکت مدنی
مشارکت مدنی قراردادی است که طی آن یک شخص روی پیشبرد کارهای تولیدی و یا ایده‌های شخص دیگری، سرمایه‌گذاری می‌کند. مشارکت مدنی قرارداد پیچیده‌ای نیست و همان توافق‌های ساده میان افراد است. نمونه‌ی بسیار آشنای آن «کار از من، سرمایه از تو» است که بارها به گوشمان خورده است.
اعتبار اسنادی
اعتبار اسنادی یا همان LC قراردادی است که طی آن، بانک به فروشنده تعهد می‌دهد که خریدار، با استفاده از منابع داخلی و یا دریافت و استفاده از وام ارزی، در زمان درست مبلغ درست را به او بپردازد.
وثیقه
سند مالی غیرمنقول است که در ازای شرط یا تعهدی به دادگاه یا طرف طلبکار سپرده می‌شود.
پول تحریری
پول تحریری یا پول بانکی اسنادی هستند که برای نقل و انتقال پول به وسیله بانک‌ها و مؤسسات مالی از آنها استفاده می‌شود. انواع چک‌ها و سپرده‌های اشخاص در بانک از جمله پول تحریری هستند.
اصطلاحات بانکی مربوط به امنیت کاربر
رمز اصلی کارت
رمز اصلی یا رمز اول هر کارت بانکی یک عدد ۴ رقمی است که از سوی بانک صادر کننده تعیین می‌شود و مشتری بعداً به صلاح‌دید خود آن را تغییر می‌دهد. تغییر رمز اصلی کارت از طریق دستگاه خودپرداز بانک صادر کننده کارت انجام می‌شود. توصیه می‌شود برای امنیت بیشتر، رمز اول کارت در بازه‌های زمانی چند ماهه تغییر داده شود.
رمز دوم کارت
در پرداخت‌های اینترنتی، رمز اصلی کارت به کار نمی‌آید. در این مواقع رمز دیگری مورد استفاده قرار می‌گیرد که در اصطلاح بانکی به رمز دوم کارت شناخته می‌شود. رمز دوم را هم می‌توان از شعبه‌‌های بانک صادر کننده و هم از طریق دستگاه خودپرداز همان بانک دریافت کرد. رمز دوم یا رمز اینترنتی برای تراکنش‌های اینترنتی کاملاً لازم و ضروری است و بدون داشتن آن نمی‌توان تراکنش را کامل کرد.
رمز پویا
این رمز برای بالا بردن امنیت مصرف کننده، به عنوان جایگزینی برای رمز دوم کارت در نقل و انتقال‌های مالی بیش از ۱۰۰ هزار تومان استفاده می‌شود. در فرایند تراکنش آنلاین، کاربر درخواست رمز پویا می‌کند و بلافاصله یک رمز موقت به تلفن همراه او پیامک می‌شود. این رمز فقط بین ۶۰ تا ۱۲۰ ثانیه اعتبار دارد. اگر در این مدت استفاده نشود، دیگر برای تراکنش کارایی ندارد و کاربر باید درخواست رمز مجدد کند.
کد اعتبارسنجی
کد اعتبارسنجی یا CVV2 یک کد ۳ یا ۴ رقمی است که روی کارت‌های بانکی درج می‌شود. این کد فقط در تراکنش‌های آنلاین کاربرد دارد و به‌منظور بالاتر بردن امنیت کارت‌های بانکی و کاهش احتمال جعل آنها به وجود آمده است.
تاریخ انقضای کارت
تاریخ انقضا که روی بدنه‌‌ی کارت درج شده بیان‌گر این است که کارت فقط تا همان تاریخ اعتبار دارد و پس از آن کارایی نخواهد داشت. بنابراین صاحب کارت باید از بانک یک کارت جدید درخواست کند. تاریخ انقضای کارت شاید فقط یک بار برای تعویض کارت استفاده شود اما به وفور برای خرید اینترنتی و سایر تراکنش‌های آنلاین مورد استفاده قرار می‌گیرد. تاریخ انقضای کارت یکی از اطلاعات اصلی است که در هنگام تراکنش آنلاین باید وارد شود وگرنه تراکنش انجام نمی‌شود.
اصطلاحات بانکی مربوط به فرایندها
مرحله عملیات
در این مرحله شرکت‌های PSP می‌توانند به صورت عملی تراکنش‌های بین‌بانکی کاربران خود را از طریق سامانه‌ی شاپرک انجام دهند.
فروش اقساطی
در این نوع معامله، فروشنده پول خود را در اقساط ماهیانه از خریدار دریافت می‌کند. فروش اقساطی می‌تواند با سود جزئی یا کاملاً بدون سود باشد.
۴۳. سلف
معامله سلف عبارت است از پیش‌خرید نقدی محصولات واحدهای تولیدی به قیمت معین.
۴۴. خرید دین
دین به معنی بدهی و یا وام است. خرید دین در اصطلاح بانکی خرید بدهی واحدهای تولیدی و یا اشخاص برای تأمین نقدینگی آنهاست. از این طریق طلبکار می‌تواند دین افراد مقروض را با مبلغ معادل و یا کمتر از میزان دین به شخص دیگر که معمولاً بانک است، واگذار نماید.
دامپینگ
دامپینگ به صادرات یک کالا به خارج با قیمت کمتر از هزینه‌های تمام‌شده در داخل گفته می‌شود. این فرایند به خصوص در اقتصاد ضعیف یا بازار راکد، درباره‌ی کالاهای بادوام رایج است.
سرعت گردش پول
به تعداد دفعاتی که پول در یک بازه‌ی زمانی معین دست به دست می‌شود سرعت گردش پول می‌گویند.
عملیات بانکی
به هر گونه عملیاتی اعم از واریز، برداشت، نقل و انتقال، دریافت مانده حساب و… که به‌نوعی از طریق خدمات بانکی صورت می‌پذیرد عملیات بانکی گفته می‌شود.
پول شویی
فرایندی که در آن پول به دست آمده از راه‌های غیرقانونی به‌نوعی به ثروت قانونی تبدیل می‌شود.
همانطور که ملاحظه کردید فهرست اصطلاحات بانکی و مفاهیم بانکداری بسیار گسترده است. این امکان وجود دارد که بعضی از این تعاریف در گذر زمان دستخوش تغییر شوند. بنابراین بهتر است تا می‌توانید به روز باشید و همگام با آخرین تغییرات در فرهنگ بانکداری و بانک‌پذیری، شما نیز اطلاعات خود را تازه‌سازی کنید تا از قافله عقب نمانید.