بانکداری باز چیست؟ (Open Banking)

نتیجه بانکداری باز منجر به ارائه سطحی از خدمات شده که همه ما را نسبت به استفاده از خدمات بانک‌ها مشتاق‌تر کرده است. وام مسکن، حساب پس‌انداز، وام خرید کالا، وام ازدواج و انواع خدماتی که با نیازهای مختلف ما ارتباط دارند از طریق بانک‌ها ممکن می‌شوند. ولی بانک‌های امروزی با آنچه تا چند سال پیش می‌شناختیم و به آن عادت کرده بودیم تفاوت زیادی پیدا کرده‌اند. احتمالاً به خاطر می‌آورید که تا حدود ۱۰ سال پیش، برای یک انتقال وجه ساده باید به بانک مراجعه می‌کردیم، نوبت می‌گرفتیم و در صف انتظار معطل می‌شدیم. اما امروز کل این عملیات را در کمتر از یک دقیقه با تلفن همراه خود انجام می‌دهیم. چنین تحولی نتیجه‌ی فناوری و «بانکداری باز» نمود این تحول است.

فناوری به طور فزاینده‌ای بانک‌ها را قادر کرده‌است تا ارزشی را بیش از آنچه شکل سنتی بانکداری به مشتریان ارائه می‌کرد، برای آنها ایجاد کنند. بانکداری باز دقیقاً از همین مفهوم سرچشمه می‌گیرد. بانکداری باز، به ما کمک می‌کند راحت‌تر پس‌انداز خود را مدیریت کنیم، وام بگیریم و بدون دردسر اقساط آن را پرداخت نماییم.

Open Banking چیست؟

Open Banking یا بانکداری باز یکی از شکل‌های بانکداری مدرن است. بانکداری باز به این معنی است که بانک‌ها و سایر مؤسّسات مالیِ سنتی، اجازه‌ی دسترسی (دیجیتالی) به اطلاعات و داده‌های مالی را به مشتری‌ها و اشخاص ثالث می‌دهند. این فرایند شامل امکان دانلود و به اشتراک‌گذاری اطلاعات مربوط به مانده حساب، پرداخت‌ها، تراکنش‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها می‌شود.

اجازه دادن به شخص ثالث برای دریافت از/ پرداخت به حساب مشتری به صورت خودکار، از ویژگی‌های دیگر بانکداری باز به شمار می‌رود.  

تلاش بانکداری باز بر این است که فرایند به اشتراک‌گذاری اطلاعات مالی مشتریان، در نهایت امنیت و تنها تحت شرایطی که مشتری آن را تأیید می‌کند انجام شود. هدف بانکداری باز (در حالت ایده‌آل) این است که تجربه‌ی بانک‌پذیری بهتری را برای مصرف کنندگان به همراه داشته باشد.

بانکداری باز به زبان ساده

بانکداری باز معنایی فراتر از استفاده از خدمات سنتی بانک‌ها و مؤسسات مالی دارد. به همین دلیل است که اطلاعات مشتری‌ها در اختیار اشخاص ثالث، مؤسساتی که با بانک همکاری می‌کنند، قرار داده می‌شود. بر اساس مفهوم بانکداری باز، شرکت‌های خدمات مالی شخص ثالث، با تأیید شما، اجازه می‌یابند به داده‌های مالی و  شخصی‌تان دسترسی داشته باشند. به عنوان مثال، شما می‌خواهید وام مسکن دریافت کنید. بانکداری باز به شما امکان می‌دهد به جای تمام کاغذبازی‌ها و دوباره‌کاری‌هایی که معمولاً در فرایند اداری معمول انجام می‌شوند، اطلاعات مالی خود را راحت‌تر با وام‌دهنده به اشتراک بگذارید و با سهولت بیشتری مراحل دریافت وام را طی کنید. 

به طور کلی، در بانکداری باز، اطلاعات و داده‌های بانکی مشتریان با سایر مؤسسات ذیربط به اشتراک گذاشته می‌شود تا مشتری‌ها از خدمات بهتر و ارزان‌تری نسبت به آنچه قبلاً دریافت می‌کردند، برخوردار شوند. دسترسی مؤسسات به اطلاعات بانکی مشتریان از طریق رابط‌های برنامه‌نویسی کاربردی (API) امکان‌پذیر می‌شود. رابط برنامه‌نویسی کاربردی کدها و ریزبرنامه‌هایی هستند که ارتباط بین برنامه‌های مختلف را ایجاد می‌کنند. 

چرا بانکداری باز اهمیت دارد؟

از آنچه درباره‌ی اساس عملکرد بانکداری باز گفته شد می‌توان به اهمیت این نوع سیستم بانکداری مدرن پی برد. طرف‌داران بانکداری باز معتقدند مشتریان باید به داده‌های خود دسترسی داشته باشند تا بتوانند خدمات ارزان‌تر و بهتری را دریافت کنند. آنها می‌گویند بانکداری باز رقابت بیشتری را تقویت می‌کند و مشتریان، نه بانک‌ها، باید تصمیم بگیرند که چه کسی می‌تواند به اطلاعات آنها دسترسی پیدا کنند.

برخی از منتقدان هم استدلال می‌کنند که در حال حاضر رقابت در این صنعت بالا گرفته است. در نتیجه نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی و امنیت سایبری باید بر سایر ملاحظات اولویت داشته باشد. از آنجایی که نگهداری و حفاظت از داده‌های مشتریان پرهزینه است، بانک‌ها نیز در برابر ارائه رایگان اطلاعات مقاومت می‌کنند.

با وجود همه‌ ملاحظات امنیتی، پذیرفتن بانکداری باز به طور بالقوه خطراتی برای مصرف‌کنندگان در بر دارد. امنیت داده‌ها، نقض حریم خصوصی، کلاه‌برداری و جرایم سایبری در صدر فهرست این خطرات قرار دارند. به‌ویژه در شرایطی که استقبال از بانکداری باز رو به افزایش است. در ادامه به بررسی مزایا و سپس نگرانی‌های بانکداری باز می‌پردازیم.

بانکداری باز چه مزایایی دارد؟

بانکداری باز مزایای جالبی برای مصرف کنندگان دارد. در اینجا شش مورد از مهم‌ترین این مزایا را بررسی می‌کنیم.

• موقع درخواست وام مسکن، می‌توانید به اسناد مالی خود دسترسی موقت بدهید. به این ترتیب اسناد  تمکن مالی، فیش حقوقی و… را به صورت الکترونیکی به وام دهنده ارائه می‌دهید. با این کار نیازی به ارسال مدارک به صورت فیزیکی یا ایمیل یا فکس نیست.
• ایجاد یک حساب جاری، حساب پس‌انداز یا گواهی سپرده ممکن است سریع‌تر از گذشته انجام شود زیرا نیازی نیست اطلاعات مالی خود را به صورت دستی وارد کنید.
• یافتن محصولات و خدمات مالی بهتر و شخصی‌شده‌تر، مانند کارت‌های اعتباری، ممکن است به لطف اشتراک‌گذاری داده‌های مالی مبتنی بر API، دردسر کمتری برای مصرف‌کنندگان ایجاد کند.
• افرادی که سوابق مالی ضعیفی دارند شانس بیشتری دارند تا برای دریافت وام، واجد شرایط تشخیص داده شوند. به این دلیل که بانکداری باز به وام دهندگان اجازه می‌دهد اطلاعاتی مانند داده‌های حقوق و دستمزد یا تاریخچه‌ی پرداخت اجاره بها را برای تعیین اعتبار متقاضی بررسی کنند.

• بانکداری باز ممکن است با ادغام داده‌ها از چندین منبع، مانند حساب‌های جاری، پس‌انداز و صندوق سرمایه‌گذاری، وضعیت شفاف‌تری از امور مالی شما ارائه دهد.
• بانکداری باز برای کسب‌ و کارها نیز مزایای مهمی دارد. پرداخت سریع‌تر صورت‌حساب‌ها، به اشتراک‌گذاری ساده‌تر داده‌های مالی با حسابداران و ارائه‌ی وام‌هایی که بهتر با نیازهای آن‌ها سازگار است از جمله مهم‌ترین مزایای بانکداری باز برای کسب و کارها هستند.

بانکداری باز به سرعت در حال تبدیل شدن به یک پدیده‌ی جهانی است. این مدل بانکداری نوین با اقدامات نظارتی، تغییر رفتار مصرف‌کننده و نوآوری پیوند خورده و از همکاری با شرکت‌های فناوری مالی الهام گرفته تا مزایای جدیدی را برای زندگی افراد و فرصت‌های تازه‌ای را برای صنعت خدمات مالی به وجود بیاورد.

چه نگرانی‌هایی درباره‌ی بانکداری باز وجود دارد؟

بانکداری باز نیز مثل هر پدیده‌ی دیگری مزایا و معایب خودش را دارد. در این مورد بهتر است از واژه‌ی «نگرانی» به جای معایب استفاده کنیم. بر اساس آرای متخصصان، مهم‌ترین دغدغه‌هایی که که درباره‌ی بانکداری باز گزارش شده‌اند این موارد هستند. 

امنیت داده ها

در بانکداری باز داده‌های مالی مشتری با شخص ثالث به اشتراک گذاشته می‌شود. این امر خود به خود خطر از بین رفتن اطلاعات یا هک شدن آنها را افزایش می‌دهد. به عنوان مثال، بانک شما ممکن است (با تأیید شما) اطلاعات مالی‌تان را در اختیار یکی از شرکای خدمات مالی خود (مثلاً صادرکننده کارت اعتباری) قرار دهد. اگر آن شرکت قربانی یک حمله‌ی سایبری شود، اطلاعات مالی شما ممکن است هک شود یا به دست افرادی بیفتد که نباید.

در سال ۲۰۱۸، نزدیک به نیمی از نظرات منفی افراد درباره‌ی بانکداری باز، به موضوع حفاظت از داده‌ها و امنیت سایبری مربوط می‌شد.

بازاریابی رگباری

انتخاب بانکداری باز ممکن است شما را با رگبار تبلیغات محصولات و خدماتی که شما به هیچکدام از آنها نیاز ندارید مواجه کند. چرا؟ زیرا اطلاعات شما در دسترس شرکت‌های بیشتری قرار دارد که مشتاق فروش خدمات و محصولاتشان به شما هستند. حتی ممکن است بعضی از این پیشنهادها جذاب باشند اما شما به آن نیاز نداشته باشید. در این صورت این حجم از پیشنهادات واقعاً برای شما مزاحمت ایجاد می‌کنند.

فقدان مقررات

با تکامل بانکداری باز، شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی همچنان با نحوه‌ی تنظیم مقررات برای آن دست و پنجه نرم می‌کنند. در ایالات متحده، ارائه دهندگان خدمات مالی عمدتاً به تنهایی بر بانکداری باز نظارت می‌کنند. قانون‌گذاران خدمات مالی در امریکا دستورالعمل‌هایی برای بانکداری باز صادر کرده‌اند، اما هنوز قوانین سخت‌گیرانه‌ای وضع نکرده‌اند. اگرچه انتظار می‌رود این وضعیت با فراگیر شدن بانکداری باز تغییر کند.

نتایج احتمالی بانکداری باز چیست؟

بانکداری باز ممکن است باعث رقابت بیشتر در ارائه‌ی خدمات مالی شود. اتفاقی که می‌تواند به نفع مصرف‌کننده باشد. در عین حال ممکن است سلطه‌ی بانک‌های بزرگ را نیز تقویت کند و مؤسسات متوسط و کوچک را از صحنه‌ی رقابت کنار بزند.

از سوی دیگر بانکداری باز ممکن است به افراد این احساس را بدهد که کنترل داده‌های خود را از دست می‌دهند، حتی با وجود این که خودشان اجازه‌ی اشتراک‌گذاری آنها را داده باشند.

علاوه بر این، سؤال بسیار مهمی که تا امروز درباره‌ی فناوری دیجیتال بی‌جواب مانده درباره‌ی بانکداری باز نیز بدون پاسخ باقی می‌ماند: «چه کسی مالک اطلاعات است؟»

آیا بانک یا مؤسسه‌ی مالی مالک واقعی اطلاعات شماست یا این مسئولیت بر عهده‌ی شرکت‌های شخص ثالث است؟ چند شرکت به داده‌های شما دسترسی دارند؟ شرکت‌های خدمات مالی تاکید می‌کنند که در نهایت این مصرف‌کنندگان هستند که تعیین می‌کنند چه کسی اطلاعات آنها را ببیند یا نبیند. آنها این توانایی را دارند که از اشتراک‌گذاری داده‌ها جلوگیری کنند.

پلتفرم بانکداری باز چیست؟

بانکداری باز به عنوان یک پلتفرم رابطه بهتری با بانک‌ها دارد؛ دلیل این امر هم به‌صورت مشخص به ماهیت پلتفرم برمی‌گردد. در این حالت بانک‌ها خودشان با ترکیب سیستم سنتی و مدرن بانکداری پلتفرمی با هویت خودشان ایجاد می‌کنند و خدمات بانکداری باز را ارائه می‌دهند. در این شکل، بانک دیگر در پشت صحنه نیست و مشتری با برند او در ارتباط است. کیفیت خدمات در پلتفرم بانکداری باز که با نام خود بانک شناخته می‌شود ارتباط مستقیم با وفادار کردن مشتریان بانک خواهد داشت.

در پلتفرم بانکداری باز ممکن است یک بانک سامانه بلیت فروش برخی شرکت‌ها را به پلتفرم خود متصل کند و با این کار خدمات مورد نیاز مشتریانش را علاوه بر خدمات بانکی و پرداخت در پلتفرم خود ارائه کند.

بانک‌ها به وسیله پلتفرم بانکداری باز با برند خود نوآوری‌های مدرن خارج از بدنه خود را جذب می‌کنند و با ارائه آن به مشتریان استراتژی دفاعی برای جلوگیری از ریزش مشتریان در برابر فن‌آوری شرکت‌های فینتکی ارائه می‌دهند. با این استراتژی بانک‌ها از تکنولوژی شرکت‌های فینتکی برای ارتقاء برند خود سود می‌برند.

آنچه که بانکداری باز می‌تواند برای شما انجام دهد

فشار بر بانک‌ها

در حالی که بانکداری باز امکان دسترسی به اطلاعات بانکی را به شرکت‌های شخص ثالث می‌دهد، خود بانک‌ها ممکن است تصمیم بگیرند خدماتی که ارائه می‌دهند را بهبود بخشند. بانک‌ها می‌توانند با ابزارهای بهبود یافته‌ی مدیریت مالی شخصی (PFM) و قیمت‌گذاری رقابتی و شفاف، با همتایان خود رقابت کنند.

ابزارهای مفید بیشتر

منتظر ابزارهای مدیریت مالی شخصی بیشتری از سوی شرکت‌های شخص ثالث باشید. مهندسان نرم‌افزار عاشق کار با API باز هستند. این به آنها اجازه می‌دهد به شما کمک کنند تا هزینه‌های خود را مدیریت کنید. آنها ممکن است به کمک هوش مصنوعی بتوانند رویدادهای حساب شما را پیش‌بینی کنند یا محصولاتی را پیشنهاد دهند که باعث صرفه‌جویی در هزینه‌های شما شود. البته برخی از برنامه‌ها ممکن است لزوماً بهترین محصولات و خدمات را توصیه نکنند. بنابراین باید ابزارهای خود را سنجیده انتخاب کنید.

وام دهی ساده

گرفتن وام یا تأمین مالی ممکن است آسان‌تر شود. به‌جای جمع‌آوری دستی اطلاعات از منابع مختلف و ارسال آن به وام‌دهنده، مصرف‌کنندگان می‌توانند به وام‌دهنده اجازه دهند تا آنچه را که نیاز دارد، مستقیماً از پایگاه داده‌های مالی آنها دریافت کند و به آنها پیشنهاد بهتری بدهد.

وام‌های تجاری

هنگامی که شرکت کوچک شما نیاز به دریافت وام یا گرفتن یک خط اعتباری دارد، وام دهندگان ممکن است بخواهند حساب‌های شما را بررسی کنند. مجدداً، به جای ارسال گزارش‌ها به شیوه‌ی سنتی، وام دهندگان می‌توانند تمام داده‌های مورد نیاز خود را از بانک و سیستم حسابداری شما استخراج کنند.

حسابداری خودکار

کسب و کارها نیز می‌توانند از فرایندهای حسابداری آسان‌تر و کم هزینه‌تر بهره‌مند شوند. سیستم‌های یکپارچه می‌توانند هنگام ارسال یا دریافت پرداخت‌ها به‌طور خودکار به‌روزرسانی شوند و عملیات دستی برای تهیه فرم‌های مالیاتی را کاهش دهند.

روش های پرداخت جدید

پرداخت‌ها بخش مهمی از مقررات بانکداری باز اروپا هستند. بانک‌ها باید به اشخاص ثالث اجازه دهند تا از طرف مشتری پرداخت‌ها را انجام دهند. البته این روش تازگی ندارد (Venmo و PayPal هر دو محصولات غیربانکی هستند که احتمالاً آنها را از قبل می‌شناسید)، اما پرداخت‌ها برای ارائه‌دهندگان خدمات افزوده آسان‌تر می‌شود. کسب‌ و کارها همچنین ممکن است از طریق کاهش هزینه‌های پردازش تراکنش سود ببرند.

حریم خصوصی

بانکداری باز به «به اشتراک‌گذاری داده‌ها» متکی است. اما شاید شما ترجیح دهید اطلاعات خود را خصوصی نگه دارید. خوشبختانه، بانکداری باز نباید به طور خودکار امنیت یا حریم خصوصی شما را نقض کند. شرکت‌های شخص ثالث و بانک‌ها باید اقداماتی را برای محافظت از اطلاعات محرمانه‌ی مشتریان صورت دهند. همچنین باید آنها را در مورد خطراتی که با آن مواجه هستند مطلع کنند و در این زمینه آموزش‌های لازم را با آنها بدهند.

به اشتراک گذاری داده ها

پیشگامان بانکداری باز معمولاً مشخص می‌کنند که مؤسّسات مالی چه زمانی و چگونه می‌توانند داده‌های مشتری را به اشتراک بگذارند. برای مثال، قانون‌گذاران بریتانیا از مشتریان می‌خواهند که اشتراک‌گذاری اطلاعات را فقط با طرف‌های خاصی تأیید کنند. بانک‌های ایالات متحده در حال حاضر نحوه‌ی اشتراک‌گذاری اطلاعات مشتری را بر اساس داده‌های ورودی او کنترل (و محدود) می‌کنند. فرایندی که به نظر می‌رسد حالا حالاها خیال ندارند از آن دست بکشند.

در هر مرحله که مشتری شما اجازه‌ی دسترسی به اطلاعاتش را می‌دهد، اطلاعات در اختیار یک شرکت شخص ثالث قرار می‌گیرد. سپس مشتری باید بررسی کند که آن شرکت چقدر در محافظت از داده‌های او مؤثر عمل می‌کند و با آنها چه کار می‌خواهد بکند.

در این مقاله درباره‌ی بانکداری باز صحبت کردیم. گفتیم بانکداری باز چیست، ویژگی‌های آن را بیان کردیم، مزایا و نگرانی‌های پیرامون آن را برشمردیم نتایج احتمالی این شکل از بانکداری مدرن را بررسی کردیم. موضوع بانکداری باز را با نقل قولی از «مروان فورزلی»، مدیرعامل «ویم» که یک پلتفرم پرداخت برای کسب و کارها را مدیریت می‌کند، به پایان می‌رسانیم: «مؤسّسات مالی سنتی باید از رویه‌های تجاری قدیمی فاصله بگیرند و تغییر به سمت بانکداری باز را بپذیرند. بانکداری باز زمینه‌ی رشد و بهبود شرکت‌ها و کسب و کارها را فراهم می‌کند. همچنین به مصرف‌کنندگان کمک می‌کند تا امور مالی خود را مدیریت کنند، بدون این که به دردسر بیفتند و بین برنامه‌های متعدد سرگردان شوند.»